Pavarësisht nga progresi i Ukrainës në luftë kundër Rusisë, ekspertët besojnë se një konflikt i ngrirë ose një armëpushim i dhimbshëm ka shumë të ngjarë të ndodhë. Ja pse…
Micah Reddy
Lufta në Ukrainë ngjall një ndjenjë të fortë të një déjà vu-së historike. Ndonëse të regjistruara në modën e shekullit të 21-të përmes shkrepjeve nga afër dhe personale nga kamerat e telefonave celularë dhe pamjet me dronë me definicion të lartë, pamjet e kapura – të dueleve të artilerisë dhe luftës së llogoreve – kanë një ndjesi të dukshme të shekullit të kaluar.
Ashtu sikurse pushtimi i Stalinit në Finlandë në Luftën e Dimrit të 1939-ës, ushtria ruse është e bllokuar dhe e gjakosur nga një armik shumë më i vogël dhe i tejarmatosur.
Të dyja palët po gërmojnë tutje tani pasi “operacioni ushtarak special i Moskës”, i cili kishte si synim të zgjaste disa ditë, po kalon në një vit tjetër lufte të rënduar. Rusia po mobilizon valë rekrutësh dhe mercenarësh në beteja të afërta rreth qyteteve si Bakhmut dhe Vuhledar.
Ndërkohë, fuqitë perëndimore kanë premtuar tanke beteje në Ukrainë dhe flitet shumë për një ofensivë të re pranverore ruse. “Ukraina nuk do të jetë asnjëherë një fitore për Rusinë. Kurrë”, tha Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Joe Biden në Poloni javën e kaluar, një ditë pas një vizite të paparalajmëruar më parë në Kiev.
Është lloji i konfliktit për të cilin Margaret Macmillan, historiane e luftës dhe profesoreshë emeritus në Universitetin e Oksfordit, tha se”nuk mendonim se do ta shihnim” edhe një herë. Tani, ndërkohë që bombardimet e Ukrainës kanë hyrë në vitin e dytë, çfarë na tregojnë konfliktet e kaluara, veçanërisht ato të epokës moderne, se si mund të përfundojë kjo luftë?
Përgjigje e shkurtër: Ndërkohë që çdo konflikt është unik dhe tenton ta sfidojë historinë, një humbje e qartë e secilës palë në këtë luftë nuk ka gjasa të ndodhë, thonë ekspertët. Një skenar më i mundshëm është lufta e tejzgjatur duke i lënë të dyja palët të rraskapitura, por të pavullnetshme për ta pranuar humbjen, duke rezultuar në një konflikt të ngrirë ose një armëpushim eventual jo të lehtë. Mundësia e një përfundimi të shpejtë të kësaj lufte është e largët.
Rusia nuk është Iran apo Serbi
Lufta në Ukrainë mori dimensione ndërkombëtare në momentin që kolonat e blinduara ruse kaluan përtej kufirit në shkurt të vitit 2022. Një konflikt ku një fuqi e madhe bërthamore dhe eksportues i energjisë shkeli sovranitetin e një vendi që është një bazament i sigurisë globale të ushqimit nuk do të ndalej anjëherë në vetëm në dy shtete.
SHBA-ja dhe aleatët u treguan të shpejtë për të ofruar ndihmë që ka qenë jetike për aftësinë e Ukrainës për ta mbrojtur veten.
Luftërat e mëparshme, e tillë siç ishte Lufta tetëvjeçare Iran-Irak e viteve 1980, janë varur nga një ndihmë e tillë e jashtme. Rusia i ka ngjarë pozicionit të Iranit në periudha të ndryshme në këtë konflikt dhe Ukraina e ka pasqyruar pozicionin e Irakut në atë luftë – qoftë edhe jo plotësisht – thotë Jeremy Morris, profesor i studimeve globale në Universitetin Aarhus në Danimarkë.
Konflikti mes Iranit dhe Irakut, gjithashtu midis fqinjëve, u luftua në thelb për territorin dhe burimet. Armët perëndimore e ndihmuan Irakun të arrinte suksese të hershme në fushëbetejë kundër një Irani shumëfish më të madh, i cili duhej të përdorte taktika më të kushtueshme, të tilla si sulmet me valë njerëzore, ku kolonat e artilerisë u ngarkuan drejt formacioneve irakiane, duke rrezikuar viktima të mëdha me shpresën për ta mposhtur armikun.
Sigurisht, ka një ndryshim esencial: Iraku, ndryshe nga Ukraina, e filloi atë luftë.
Megjithatë, armët perëndimore – edhe pse të furnizuara në një mënyrë shtesë dhe me shumë kujdes – në Ukrainë kanë qenë në mënyrë të ngjashme çelësi për ndalimin e progresit ushtarak rus. Në teori, kjo i jep Perëndimit ndikim mbi kursin e luftës. Perëndimi mund të – siç ka kërkuar Ukraina – ta furnizojë armë edhe më të sofistikuara, më shpejt, me shpresën për ta bindur Rusinë se nuk mund të fitojë.
Macmillan vë në dukje se me të vërtetë, ndonjëherë faktori më i rëndësishëm për t’i dhënë fund konfliktit të hapur dhe për t’i bërë palët ndërluftuese të bisedojnë është presioni i jashtëm.
“Lufta e Serbisë kundër Kosovës përfundoi sepse fuqitë e jashtme u përfshinë në këtë luftë”, thotë ajo për Al Jazeera, duke iu referuar bombardimeve të NATO-s ndaj Serbisë në vitin 1999. “Lufta civile në Irlandën e Veriut përfundoi pjesërisht sepse fuqitë e jashtme [në veçanti SHBA-të] vendosën shumë presion dhe ndihmoi për ndërtimin e një kornize [për paqen]”.
Mirëpo, një kalkulim i tillë në Ukrainë nuk i jep vetes zgjidhje të drejtpërdrejta nga jashtë.
Rusia, ndryshe nga Irani dhe Serbia, është një fuqi bërthamore. Ajo ka një makineri luftarake të rritur në Iran dhe rezerva të mëdha fuqie punëtore dhe burimesh, dhe Morris beson se ka një shans të mirë që Rusia ta mbajë konfliktin për vitet në vijim.
Lufta dhe sanksionet perëndimore e kanë dëmtuar shoqërinë dhe ekonominë e Rusisë, por Moska zyrtare i ka zbutur efektet më të këqija dhe nuk ka gjasa të mbetet aq e dobët sa të mos jetë në gjendje ta vazhdojë luftën. Ekonomia e Rusisë u tkurr me vetëm pak më shumë se 2 për qind vitin e kaluar – shumë më pak se sa pritej.
“Rusia ishte tashmë e izoluar për shkak të ndërhyrjes së saj në Donbas në Ukrainën lindore në vitin 2014, kështu që ajo është e përgatitur për të qenë e izoluar”, thotë Morris. “Standardet ruse të jetesës mund të bien në mënyrë të shpejtë, por ata asnjëherë nuk do të jenë në një pozicion si Koreja e Veriut – madje edhe koreano-veriorët i kanë duruar kushtet në të cilat jetojnë për më shumë se 50 vjet”.
Ndryshe nga rasti i Serbisë, ekspertët nuk parashikojnë një skenar në të cilin aleanca perëndimore e udhëhequr nga SHBA do ta sulmonte në mënyrë aktive Rusinë.
“Serbia ishte e dobët në krahasim me NATO-n”, thotë Dan Reiter, profesor i shkencave politike në Universitetin Emory dhe autor i librit ‘Si përfundojnë luftërat’(How Wars End). “Nuk ka asnjë mënyrë që NATO të angazhohet në veprime të paprovokuara kundër Rusisë”.
“Ukrainasit do të vendosin”
Njëlloj, varësia e Ukrainës nga armët e tyre u jep fuqive perëndimore një fjalë për mënyrën se si Kievi zyrtar e komploton strategjinë e tij. Në teori, ata mund ta kërcënojnë ta kufizojnë mbështetjen nëse lodhen nga lufta ose nëse Ukraina, e inkurajuar nga përparimet e saj ushtarake, kalon një prag që mund të shkaktojë një përshkallëzim të papranueshëm për Perëndimin.
Por ideja se Ukrainës mund t’i bëhet presion për një lloj paqeje është “e pasaktë” dhe “i mohon Ukrainës agjencinë e saj”, thotë Branislav Slantchev, profesor i politikës në Universitetin e Kalifornisë, San Diego, dhe një specialist në negociatat e luftës dhe se si konfliktet marrin fund.
Ai shton se Perëndimi mund të bëjë pak për t’i ndaluar ukrainasit që të përpiqen ta rimarrin të gjithë territorin e vendit të tyre nën kontrollin aktual të Rusisë – duke përfshirë pjesë që Moska zyrtare i ka aneksuar zyrtarisht, megjithëse ilegalisht.
“Një gjë e tillë e pranon mundësinë lidhur me pikëpamjen se Perëndimi mund t’i kontrollojë ukrainasit… Ne nuk mund t’i bëjmë presion ukrainasve me të vërtetë”, tha ai.
Ndërkohë që Perëndimi mund ta paralajmëronte Kievin se do t’i ndalonte furnizimet me armë ose mbështetje financiare nëse Ukraina do të insistonte ta sfidonte SHBA-në ose Evropën, “ky lloj kërcënimi nuk është i besueshëm”, thotë Slantchev për Al Jazeera. Kjo, shton ai, është “sepse ukrainasit e dinë” se është në interesat perëndimore “të mos lejohen të shemben”.
Slantchev thotë se Perëndimi e di se çdo çarje në unitetin e tij kundër agresionit rus vetëm do ta trimëronte Kremlinin.
“Në esencë, pasi Perëndimi mori një vendim se Ukraina është e rëndësishme … duhej t’i mbështeste të njëjtit deri në fund, dhe kjo do të thotë se ukrainasit janë ata që do të vendosin se kur do të ndalojnë”, thotë ai.
Për momentin, ka pak dëshmi që secila palë është e gatshme të negociojë.
“Që lufta të ndalet, të dyja palët duhet të duan të negociojnë”, tha Slantchev. “Pritshmëritë e të dyja palëve janë që duhet të fitojnë më shumë nga paqja sesa nga vazhdimi i luftës”.
Siç qëndrojnë gjërat aktualisht, Putin, pavarësisht nga pengesat dërrmuese në fushën e betejës, duket se është i përgatitur për një luftë të gjatë dhe beson se Rusia do të fitojë. Aleatët e Rusisë, të tillë si Kina – e cila ka qenë një mik pasiv i Putinit në luftën e tij kundër Ukrainës – gjithashtu nuk kanë qenë në gjendje ose nuk kanë dashur ta detyrojnë atë në tavolinën e bisedimeve.
Ndërkohë, kërkesat ruse për çmilitarizimin dhe neutralitetin e Ukrainës janë një “non-starter” (humbës), sipas Slantchev. Sondazhet në Ukrainë tregojnë se publiku në masë të madhe i kundërshton koncesionet ndaj Rusisë.
Universitetit Emory Reiter rendit dy arsye kryesore për mungesën e apetitit në Ukrainë për çdo negociatë që do të nënkuptonte pranimin e humbjes së territorit. “Lufta ka qenë absolutisht aq brutale sa ata kanë frikë se çfarë do të ndodhë në territoret e dorëzuara në Rusi”, thotë ai.
Ukrainasit gjithashtu thjesht nuk i besojnë Moskës, thotë Reiter. “Edhe nëse do të ishin të gatshëm të hiqnin dorë nga rajoni i Donbasit për shembull, ata nuk mund të jenë të sigurt se ky do të ishte fundi i tij dhe se Rusia nuk do të kthehej dhe të kërkonte më shumë”, thotë ai, duke iu referuar Memorandumit të Budapestit të vitit 1994, në të cilën Rusia ra dakord t’i respektojë kufijtë e Ukrainës.
Pse Putini nuk do të tërhiqet?
Në shumë mënyra, i njëjti njeri që filloi konfliktin mund t’i japë fund – nëse vendos ta bëjë një gjë të tillë. Problemi, sipas ekspertëve: ai nuk e ka një stimul për ta bërë këtë.
Kjo është “lufta e Putinit”, thotë Macmillan, profesori i Oksfordit. Presidenti rus “e ka vënë në lojë prestigjin e tij dhe sa më shumë humbje, aq më e vështirë [për të] është të tërhiqet”.
Presidenca e Putinit filloi me luftën e dytë çeçene në vitin 1999, kur rebelët separatistë kërkuan pavarësinë nga Rusia. Sipas analistëve, lufta, e cila përfundoi me kryeqytetin çeçen të rrafshuar me tokë dhe rezistencën çeçene në masë të madhe, la një gjurmë të qëndrueshme në qasjen e Putinit ndaj rajoneve që kërkonin të shkëputeshin nga ndikimi rus.
Ekspertët e shohin vizionin madhështor të Putinit – të paraqitur në traktatet e tij të gjata historike dhe të zbatuar brutalisht në vende të tilla si Çeçenia – sikurse traktati që e çoi atë në Ukrainë. Por ata argumentojnë se rrënjët e botëkuptimit të Putinit qëndrojnë në ngjarjet e mëparshme: fundi i Luftës së Ftohtë.
Luftërat rrallë rezervohen mjeshtërisht nga goditjet e para dhe të fundit. Kishte, për shembull, një fije vazhdimësie midis luftës së parë dhe të dytë botërore. Sigurisht, shumë gjëra ndodhën në vitet që kaluan që mund ta kishin ndryshuar drejtimin e asaj që pasoi. Por, thotë Macmillan, “lufta e parë botërore i hodhi themelet që bëri të mundur të dytën”. Rreziku qëndronte në një traktat paqeje poshtërues të vendosur ndaj Gjermanisë së mposhtur.
Ekspertët e shohin një lidhje të ngjashme midis fundit të Luftës së Ftohtë dhe luftës së vazhdueshme në Ukrainë.
Putini dhe elita ruse kanë pasur një ndjenjë të thellë poshtërimi nga shpërbërja e Bashkimit Sovjetik. Vitet që pasuan ishin “të tmerrshme për shumë rusë”, thotë Macmillan. “Vendi dukej i dobët, ekonomia e tij ishte në kaos, kishte pakënaqësi që Perëndimi nuk bëri mjaftueshëm, nuk ofroi një Plan Marshall dhe është përbuzur”.
Maria Popova, profesoreshë e asociuar e politikës krahasuese në Universitetin McGill argumenton se Putini është i motivuar nga një dëshirë për ta rivendosur prestigjin perandorak të Rusisë dhe për t’i korrigjuar gabimet historike të perceptuara.
Elita në pushtet ruse e pa kolapsin e Bashkimit Sovjetik thjesht si një rikonfigurim në të cilin vendet ish-sovjetike do të “vazhdonin të ishin së bashku në një farë mënyre”, thotë Popova për Al Jazeera, ndërkohë që Ukraina e pa atë si një mundësi për të qenë plotësisht të pavarur.
Për Ukrainën, ishte një “divorc i civilizuar”, për Rusinë një “rishkrim i zotimeve”, shton Popova. Ky ndryshim në mënyrën se si të dy këtoi kombe e panë fundin e Luftës së Ftohtë tani po shfaqet përmes gjakut dhe plumbave.
Një luftë e përhershme?
Për të dyja palët, ka diçka ekzistenciale në rrezik në këtë konflikt, gjë që e bën atë edhe më të vështirë.
Disa vëzhgues kanë sugjeruar se humbjet e vazhdueshme në fushëbetejë mund të rezultojnë në rënien e Putinit. Në fund të fundit, disfatat ruse në Luftën e Krimesë në shekullin e 19-të dhe humbjet ndaj Japonisë dhe Afganistanit në shekullin e 20-të, të gjitha katalizuan ndryshime të thella të brendshme. Një Luftë e Parë Botërore e ejzgjatur dhe e kushtueshme ndihmoi në fillimin e Revolucionit Bolshevik në vitin 1917.
Por për analistët, të tillë si Morris, perspektiva e largimit të Putinit është jashtëzakonisht e pamundur – dhe shanset që kushdo që do ta zëvendësojë atë të jetë më pak arrogant janë edhe më të largëta. “Nuk ka asnjë burim fuqie alternative për t’u bashkuar derisa Putini është i shëndetshëm dhe i gjallë”, thotë Morris.
Dhe kjo ka pasoja të drejtpërdrejta për të ardhmen e luftës në Ukrainë.
“Nuk mendoj se kjo mund të përfundojë derisa Putini është në pushtet”, thotë Slanchev. “Edhe nëse ukrainasit i shtyjnë rusët drejt kufijve, nëse ai është ende në pushtet, nuk mendoj se ai do të negociojë”.
Konfliktet e tejzgjatura e kanë ndihmuar Rusinë t’i krijojë enklavat separatiste pro-Kremlinit në Ukrainë (Donbas), Gjeorgji (Osetia e Jugut dhe Abkhazia), Moldavi (Transnistria) dhe Azerbajxhan (Artsakh).
Lufta aktuale është e ndryshme, me mbështetjen perëndimore që e ndihmon Ukrainën të rimarrë pjesë të mëdha të territorit të cilat Rusia i pushtoi në javët e para pas pushtimit të vitit të kaluar.
Megjithatë, nëse Slanchev ka të drejtë, të dyja palët përballen me një luftë të përhershme.
Kjo mund të përfundojë si gadishulli Korean, me një zonë të çmilitarizuar midis territorit të kontrolluar nga Ukrainës dhe Rusisë, ose një konflikt të përhershëm, duke rezultuar përfundimisht në një armëpushim jo të lehtë.
Sido që të jetë, një gjë është e sigurt: shumë më tepër dhimbje, për Ukrainën, Rusinë dhe pjesën tjetër të botës./Al Jazeera
