Nëse Partia Laburiste e Keir Starmer fiton pushtetin këtë vit në Britani, kjo do të ishte një përjashtim. Në shumë vende evropiane, nuk është qendra e majtë, por e djathta (dhe shumë shpesh e djathta ekstreme) ajo që duket se është në trend.
Në Francë, Rassemblement National e Marine Le Pen kryeson në sondazhe. Në Holandë, Partia po aq ekstreme e Lirisë (PVV) e Geert Wilders mori gati një të katërtën e votave në zgjedhjet e përgjithshme të nëntorit të kaluar dhe ka rritur mbështetjen e saj teksa negociatat për krijimin e një koalicioni po zvarriten.
Në Itali, Giorgia Meloni, udhëheqësja e një force “post-fashiste”, Fratelli d’Italia (Vëllezërit e Italisë), tashmë po drejton vendin. Dhe, megjithëse mikja e re më e mirë e Rishi Sunak po luan mirë me liderët e huaj, në vendin e saj ajo po përpiqet të bëjë një ndryshim në sistemin zgjedhor italian. Nëse ajo arrin qëllimin e saj, jo vetëm që Italia do të ketë një kryeministër të zgjedhur drejtpërdrejt, por cilado parti që del si më e madhja në zgjedhjet e ardhshme (siç bëri Fratelli në 2022 me vetëm 26%) do të marrë shumicën e vendeve parlamentare, pavarësisht nga përqindja e votave.
Situata në Gjermani nuk është më e mirë. Në vitin 2021, Social Demokratët (SPD), të udhëhequr nga centristi sfidues jokarizmatik, Olaf Scholz fituan me një rezultat të ngushtë, duke u mundësuar atyre të formojnë një koalicion “semaforik” me Demokratët e Lirë dhe të Gjelbërit.
Fatkeqësisht, gjërat kanë shkuar drejt greminës që atëherë. Me vendin të zhytur në të ashtuquajturin dimër pakënaqësie, SPD tani po del në sondazhe me vetëm 15%, më pak me 10 pikë në krahasim me vitin 2021, duke e vendosur atë në vendin e tretë pas jo vetëm Kristian-Demokratëve të CDU/CSU (me 32%), por edhe Alternativës shqetësuese për Gjermaninë (AfD), e cila tani ka mbështetjen e mbi 1 në 5 gjermanë.
Një koalicion “zi-blu” (CDU/CSU dhe AfD) pas zgjedhjeve të përgjithshme të vitit 2025 mbetet i pamundur, por nuk mund të përjashtohet. Në të vërtetë, të flasësh për mundësitë mund të jetë në fakt shpresa e vetme e SPD-së për një rikuperim të fundit.
Në fund, inkuadrimi i zgjedhjeve të vitit të kaluar në Spanjë si “një përballje midis forcave të përparimit dhe forcave të konservatorizmit reaksionar” të përfaqësuara nga një qeveri e Partido Popular e qendrës së djathtë dhe e ekstremit të djathtë Vox, pa kryeministrin socialist, Pedro Sánchez të Partisë Socialiste të Punëtorëve Spanjoll (PSOE) të rrëmbente fitoren nga nofullat e humbjes. Megjithatë, mbetet për t’u parë nëse vendimi i tij i mëvonshëm për të qëndruar në detyrë nëpërmjet një marrëveshjeje të diskutueshme me separatistët katalanas ishte një veprim kaq i zgjuar.
Arratisja dramatike e Sanchez dhe performanca zhgënjyese e Vox shërbyen si një paralajmërim për këdo që është tepër i prirur të shohë të djathtën ekstreme duke triumfuar dhe qendrën e majtë të humbasë ngado që shikon. Kështu, të paktën për momentin, po bëjnë edhe Danimarka dhe Norvegjia. Thënë kjo, është e pamundur të mohohet se shekulli 21 ka parë që e djathta ekstreme të lulëzojë dhe qendra e majtë të bjerë në të gjithë Evropën Perëndimore.
Arsyet janë të panumërta dhe komplekse, dhe ato ndryshojnë nga vendi në vend. Megjithatë, ne duhet të shmangim rënien në grackën e supozimit se, thjesht për shkak se partitë e djathta radikale populiste kanë rritur mbështetjen e tyre në të njëjtën kohë kur partitë socialdemokrate kanë humbur të tyren, ndryshimi është për shkak të lëvizjes masive të votuesve të klasës punëtore nga njëra anë tek tjetra.
Në të vërtetë, një studim i fundit sugjeron se kjo është larg nga e vërteta, pasi shumica e atyre që dynden drejt së djathtës ekstreme vijnë ose nga partitë e djathta më të zakonshme ose nga radhët e të zhgënjyerve serialë. Ndërkohë, shumë nga ata që ikin nga qendra e majtë shkojnë ose tek të Gjelbërit dhe të majtët radikalë ose (dhe kjo nuk duhet nënvlerësuar kurrë) kalojnë në qendrën e djathtë dhe jo në të djathtën ekstreme.
Në fakt, humbja e votuesve tradicionalë të klasës punëtore nga qendra e majtë e Evropës është kryesisht për shkak të zhdukjes së shumë prej punëve industriale, shpesh të sindikalizuara, që ata bënin dhe rritjes së njëkohshme të klasës së mesme, në sektorin e shërbimeve. Megjithatë, ka një masë në të cilën partitë e qendrës së majtë duhet të fajësojnë vetëm veten e tyre. Dhe kjo përfshin edhe laburistët britanikë, edhe nëse deri më tani, ata kanë dalë relativisht mirë në krahasim me homologët e tyre kontinentalë, kryesisht falë dekurajimit të votuesve progresivë të Britanisë që supozohet se nuk e shpërdorojnë votën e tyre për alternativa më radikale.
Për vite qendra e majtë ka sakrifikuar aftësinë e saj për t’u ofruar votuesve rrjetën e sigurisë kundër pasigurisë që shumë, jo pa arsye, ende i druhen. Politikanët e qendrës së majtë duken dhe tingëllojnë gjithnjë e më pak si njerëzit që pretendojnë se përfaqësojnë. E gjithë kjo ka luajtur (dhe vazhdon të luajë) në duart sipërmarrësve politikë në të djathtën radikale populiste, të cilët bëjnë një dallim retorik të fortë për atë që është një elitë e krijuar në dukje e paprekur dhe “njerëzve” që ata ndoshta kanë zhgënjyer dhe injoruar.
Ka një dallim që politikanët populistë e kanë pasur veçanërisht të lehtë për t’u bërë edhe më dramatikë, pasi homologët e tyre “të zakonshëm” tentojnë në dëshpërimin e tyre të provojnë se po “dëgjojnë votuesit” duke premtuar vazhdimisht, por edhe nënvlerësuar më së shumti kontrollin e imigracionit.
Politikanët në qendrën e majtë si dhe në qendrën e djathtë i kanë bërë gjithashtu një favor të djathtës ekstreme duke miratuar shumë nga premtimet e saj populiste dhe politikat e vijës së ashpër. Starmer, mund të jetë duke e dalë kundër trendit nëse fiton. Por, sapo të arrijë atje, ai duhet të jetë i kujdesshëm. Duke e tepruar me ortodoksinë fiskale dhe diskutimet mbi migracionin, ai mund të përfundojë duke përforcuar zhvendosjen e madhe të Evropës në të djathtë në vend që të bëhet një fener shprese për progresistët e goditur të kontinentit. Ndonjëherë është mirë të jesh kundër rrymës. ©Marrë nga The Guardian, përshtati në shqip LAPSI.al
*Nga Tim Bale, profesor i politikës në Universitetin Queen Mary të Londrës
