Romani “Vdekja më vjen prej syve të tillë” i Rexhep Qosjes është botuar në Itali. Deri tani ky roman ka qenë i përkthyer në shtatë gjuhë.
Romanin në gjuhën italiane e ka përkthyer Anila Alhasa dhe e ka botuar Shtëpia Botuese “Egnatia”.
“Vdekja më vjen prej syve të tillë” (1974) është romani i parë postmodern i letërsisë shqipe dhe ndër veprat më të bukura të letërsisë sonë. Ismail Kadare, në parathënien që ia ka bërë botimit frengjisht të këtij romani, thotë: “Rexhep Qosja është shkrimtari më i madh ndër shqiptarët që jetojnë jashtë kufijve të vendit, të cilët përbëjnë më shumë se gjysmën e kombit shqiptar (…) ‘Vdekja më vjen prej syve të tillë’ është një vepër me inspirim kafkian, një roman që prish qetësinë, një vepër që profetizon apokalipsin dhe një nga veprat më të mëdha të letërsisë shqiptare”.
Ndërsa kritika franceze Rexhep Qosjen e ka quajtur Volter i Ballkanit dhe Kafka i Lindjes. Kritiku italian Anselmo Roveda shkruan se “Rexhep Qosja është një ndër mjeshtrit më të mëdhenj të letërsisë ballkanike dhe nismëtari i një tradite të re letrare shqiptare”.
***
Një kohë e shtrirë, të paktën në fillim, gati e varur dhe e lidhur fort me një botë antike plot legjenda e besime, nganjëherë edhe me paragjykime; një kohë që bëhet më pas më e shpejtë, e përpiktë, herë pas here klaustrofobike dhe dramatikisht afër së tashmes.
Një vend imagjinar, i largët por edhe qëndror, unik; një qytet provincial por që është edhe kryeqendër për shoqërinë që e konsideron pikë referimi, politik e kulturor.
Një kohë e një vend letrar pas së cilës fshihen, pa u ruajtur edhe shumë, një kohë dhe një vend real: një qytet shqiptar, aq krenar sa edhe i shtypur, në Jugosllavinë e shekullit të kaluar, pak a shumë mes viteve 1950 e 1970.
Në këto koordinata kohe e vendi, gjejmë Xhezairin e Gjikës, njeri i letërsisë dhe i aspiratave të mëdha, dhe Danjollin e Sherkës, persekutues mendjengushtë, eksponent i policisë politike.
I pari është i izoluar dhe peng i ëndrrave të veta dhe i rrethanave në cilat ndodhet, i dyti, edhe pse është më shumë ngjallës frike se i respektuar, ka një pozicion të spikatur në shoqëri. Fatet e tyre të kundërta, e bashkë me to edhe fatet e shumë banorëve të Vajazanit, të cilat popullojnë romanin, gërshetohen dhe më pas ndërthuren me fatet e të një shoqërie të tërë përpara historisë.
Lind kështu një vepër letrare e vrullshme dhe turbulluese; vetëm në dukje drejtuar anës private dhe individuale, përmes ngjarjeve e lidhjeve edhe dashurore të Xhezairit; sepse, më pas, i tërë romani kthehet në një afresk social, në gjendje të nxjerrë në pah nga fat i një individi të veçantë, elemente të së përgjithshmes, deri edhe jashtë dimensioneve të kohës dhe të vendit. Pa u futur kësaj radhe në detaje të analizës së veprës e të veprimatrisë së autorit – do të gjeni mendime të rëndësishme rreth këtyre (në fund të librit) – duhet theksuar që ky objekt letrar jo i zakonshëm – një sëri tregimesh që mund ose më mirë, duhen lexuar së bashku, si një roman – prezanton një fortesë (dhe një kryevepër) të letërsisë shprehëse shqiptare; ashtu si edhe autori i saj, Rexhep Qosja, prezanton një nga mjeshtërit e letërsisë ballkanike, nismëtar i një tradite të re letrare në letërsinë shqiptare.
Lexuesi italian, do të mundet më në fund të shijojë prozën e tij; një mënyrë tregimi që na sfidon nëpërmjet forcës së tematikave dhe të vetë strukturës së romanit, duke iu referuar vazhdimisht debateve kulturore dhe me gjuhën e tij të kërkuar dhe letrare, të rrallë e të vrullshme, që është në gjendje të alternojë registrat e gjuhës e në fund të përfshijë shumëllojshmërinë e formave të gjuhës – edhe falë dialogjeve, shprehjeve të mendimeve, krijimit të fjalëve të reja dhe ridimensionimin e leksikut, të shkronjave, të ëndrrave… Do të jetë një mundësi për të zbuluar një shkrimtar të çmuar në rang ndërkombëtar e për t’iu afruar kështu një klasiku të pashmangshëm të letërsisë shqiptare.
Anselmo Roveda
Gazetar, kritik letrar dhe shkrimtar
Profesor në ISIA Urbino – Screenwriting II (Analysis of Narrative Structure and Foundations of Creative Writing); resident professor of Creative Writing at Officina Letteraria; ka mbajtur workshops në Università per Stranieri di Perugia, Genoa Comics Academy dhe në institucione të tjera.
