Nga Vasfi BARUTI
Shpallje-Ankandi, për interesa të kreditores Gjylo Hoxha
Zyra e Përmbarimit në Gjirokastër, me Nr. 157/34/ D. C., bën “Shpallje – Ankandi” në gazeta “Vatra” e datës 30 gusht 1934 dhe sipas procedurave ligjore Shpallja përsëritet dy herë me një vazhdimësi prej 45 ditë dhe ditën e fundit bëhej “shitja e arave” të Hazbi Omarit (debitor) në zbatim të vendimit të gjyqit për interesa të kreditores Gjylo Hoxha e bija e Jonus Çuçit dhe bashkëshorte e Halil Hoxhës, nga Gjirokastra.
Ç’kishte ndodhur? Gjylo Hoxha ushtronte “profesionin” huadhënëse me kamate “napolona ari metal” në Gjirokastër dhe njëra nga huadhënëset, që dihet, është ajo e 8 dhjetorit 1932 (me kontratë ligjore) gjirokastritit Hazbi Omarit: i jep hua 116 (njëqind e gjashtëmbëdhjetë) “napolona ari metal” me kamatë vjetore 12 (dymbëdhjet) për qind, por huamarrësi Hazbi Omari ishte jo korrekt në kthimin e huas dhe kamatës, puna shkoi në gjyq dhe e fitoi Gjylo Hoxha; dhe përfundimisht me noterin publik Vangjel Koça, një nga yjet e publicistikës së viteve ’30, vendimi gjyqësor kalon për zbatim në Zyrën e Përmbarimit Gjirokastër, e cila nxjerr në ankand 46 (dyzet e gjashtë) parcella toke pronë të Hazbi Omarit, me trashëgimi nga Isuf Omari, (babai) nga Gjirokastra. Nxjerrja nëw ankand e 46 parcella toke në interes të kreditores Gjylo Hoxha është një argument domethënës se ato 116 napolona flori ishin një kapital i madh shumë për kohën por edhe për sot.
“Shpallje – Ankandi”, për 46 parcellat tokë bujqësore në katundin Gjergucat të Gjirokastrës, e botuar në Vatrën e 30 gushtit ’36, përfillimi vjen me disa të dhëna për kreditoren Gjulo Hoxha, debitorin Hazbi Omari dhe huadhënien me kamatë: “Duke qënëse debitori original Isuf Omari [babai i Hazbi Omarit]… nuk është kontaktuar në këtë Zyrë dhe të paguante 116 napolona ari metal, bashkë me kamatën e tyre me 12 për qind në vit, që nga data 8-12-1932, … në favor të kreditores Gjylo, bijë e Jonus Çuçit dhe e shoqe e Halil Hoxhës nga Gjirokastra. … Në bazë të detyrimit në fjalë dhe në mbështetje të rregullores së Kryesisë të Përmbarimit më datë 4-7-1934 mbasi u kryen veprimet e duhura ligjore nxjer dhe shet në ankand 46 pjesë të arave të poshtëshënuara dhe të zotënueme nga debitori Hazbi simbas kopjes së regjistrit kadastral të lëshuara nga Zyra e Hipotekave të Libohovës…” Shpallja e Ankandit, në ¾ e faqes së gazetës, vijon me të dhëna për 46 parcella toke, që dalin për shitje në ankand, si vendndodhja e parcellave, me kë kufizohen ato etj. Dokumenti i shpalljes së ankandit mban autorsinë e përmbaruesit Javer H. Grapshi.
Gjylo Hoxha, pa të ngjashmen e vet me femër shqiptare!
Gjylo, bashkëshorte e Mulla Halit dhe nëna e “princit” EH, në qeverimin e Mbretit Zog I, ushtronte me mjeshtëri huadhënie “monedha flori metali”, me kamatë prej 12 për qind. Gjylo një mesogrua, babaxhane siç shihet e në foto, analfabete, me fëmijëri e bashkëshorte në mjedise familjare ku mbretëronte gjysmëmesjeta me zakone e tradicionalizma të mbrapshta, dhe Gjylo Hoxha bënte ferk për kohën, e dua të besoj se nuk kishte të ngjashmen e vet: kreditore me monedha ari të metalta, ama me kamatë të majme. Pa të ngjashmen e vet jo më në Gjorokastër, por shumë më shumë se atje.
S’vihet në dyshim se Gjylo ishte besimtare e thekur e Zotit, si bijë e familjes Çuçi dhe nuse e familjes së Hoxhatëve, që në breza vetëm hoxhë kishte “prodhuar”, si Hysen Hoxha i shkolluar në universitete të njohur në vendet e Lindjes, por edhe bashkëshorti mulla Halil Hoxha, edhe ky i medresuar, ama huadhënia me kamatë dënohej ashpër nga Kurani, po kështu dhe nga bashkëshorti mulla Halili, por ja që Gjylo i kapërceu këto pengesa. Dhe pyetja: Përse, me këtë punë kundër Kuranit nuk merrej mulla Halili, por atë ia kishte lënë bashkëshortes, Gjylos? Sepse mulla Halili ndjehej i pazoti (i zoti të shiste vetëm letra cigaresh dhe shërbesa fetare), kurse Gjylo ishte e zonja për huadhënie flori me kamatë, në punë me shkallë të lartë vështirësie e sfidash, po Gjylo ishte vërtet e zonja!
Për një grua, “zanati” i huadhënies, aq më tepër huadhënie në monedhë floriri, i çmuar dhe i kërkuar, ishte me vështirësi specifike e sfida: Të njihje mirë huamarrësin, me besim se ai kishte burime pasurore për kthimin e huas bashkë me kamatën; të viheshe në lidhje me hipoteka, noterë e të tjera nuhatje të domosdoshme. Edhe për të bërë verifikime pasurore dhe plotësuar dokumente juridike dhe zonja Gjylo Hoxha ia dilte të fitonte monedha të arta, të fitonte dhe me ata që nuk respektonin kontratën, siç është dhe rasti i shpalljes së ankandit me gjirokastritin Hazbi Omari.
Kreditore me monedha ari, në rastin e dhënë në “Shpallje Ankandi”, jep huadhënie 116 monedha ari metalike dhe logjika elementare le të kuptohet se kreditore Gjylo, që jep aq monedha kredi, por ”loja” kërkon të ruaj në shtëpi edhe më shumë monedha floriri në gjendje, për t’i kredituar me debitorë të tjerë, edhe për të akumuluar kapital. Dhe s’dihet se kur e filloi e deri kur zonja Gjylo e vazhdoi kreditimin me monedha flori metalike!
A thua s’është mekat të shkruash se nëna e Enverit bënte kreditime me monedha të florinjta? një e drejtë qytetare e ligjiore e saj! Paçka se s’dihet nëse si kreditore floriri ishte regjistruar në bashki ose jo, paguan taksën përkatëse apo jo dhe jam disi dyshues nëse Gjylo do të ishte korrekt me ligjin! E i kam dy ngasje që më lehtësojnë të shkruaj këto pak rreshta. Më së pari, si nëna e ish-diktatorit dhe si një zonje e vetçliruar nga prangat gjysmëmesjetare që robëtonin gruan shqiptare, dhe që shfaq aftësi si edhe burrat e zotë për t’u marrë me një “biznes” të vështirë, ama tepër i vlerë. Së dyti, janë edhe disa paralele që mund të hiqen me djaloshin Enver H., që fiton bursë në Liceun Frances të Korçës, apo i papunë (pas prerjes së bursës) në Paris, që siç ka shkruar Nexhmije H. ai “s’ngopte barkun me bukë”, për të ardhur në “konflikti” me të vërtetën: Enver H., liceist në Gjirokastër, fiton bursë (nga Bashkia) në Liceu i Korçës, i listuar në listën e familjeve të varfëra të Gjirokastrës, kur nëna e tij ishte kreditore floriri! Ose Enveri “vuante” për bukën e gojës i papunë në Paris dhe familja s’i ven në ndihmë; apo jetesa në Paris me ndihmën e studentit gjirokastrit Hasan Jero, që do të shpërblehej me “Dekorim” pas koke, sapo erdhi në pushtet EH; Ase me ndihmë bujare nga studenti Said Kryeziu, vëllai i Gani Kryeziu – në shkëmbim[!?] të pjesëmarrjes aktive të EH në lëvizjen e fshehtë sërbe kundër Qeverisë së Ahmet Zogut, siç shihet në dokumenti i Arkivit Britanik [i zbuluar nga historiani Erald Kapri]…
Në librin tim të fundit, “Enver Hoxha, gjysma tjetër e Hënës” (2018) s’kam mundur të kem në të argumentin e Gjylo Hoxhës, si kreditore floriri me kamatë. Por në libër konstatoj se familja e Hoxhatëve ishte e varfër: FamiJla e Halil Hoxhës jetonte me të ardhurat qe fitonte nga shërbimet si hoxhë – larja e xhenazeve, synetllëqet, festime fetare etj.; ndonjë e ardhur e paktë si peshëmatës i prodhimeve bujqësore (e s’ishte i vetmi ai) apo si shpërndarës i lajmërimeve për gjyqet e Bashkisë. Dhe kësi të ardhurash janë të pakta për jetesë dhe jo më me to të vihet një kapital për të filluar “biznesin” me kredidhënie në monedha floriri. Edhe shtëpia ku banonte familja, nga vit 1917 e më pas, ishte nga më e fundit të Gjirokastrës, të paktën imazhin e saj na e ka lënë me diçiturë vetë Enver H. Albanologë e biografë të huaj vitet fundit në botimet e tyre vijnë me fakte befasuese për familjen e Hoxhatëve, që vështirë të jenë të besueshme, megjithatë meritojnë të vihen në vëmëndje. Për albanologun Bernd Ficher [familja e Enver Hoxhës] ishte “Familje tregëtare dhe pronare tokash” dhe s’është gjetur ndonjë gjurmë tregëtie, ishte pronare e 4 ha. tokë në Dropull, por thuhet se nuk mundi t’i verë në shërbim. Për historianin e njohur Simon Montefiore, autor i mjaft figurave historike, si Stalini etj., “[Enver Hoxha] ishte djali i një tregëtari të kamur veshjesh” dhe për të “kamurin” Halil Hoxha s’është gjetur ndonjë e dhënë burimore si tregëtar apo tregëtar i kamur veshjesh.
Për të ardhur në fund të këtyre shënimeve, mbetet pezull dilema: Cili ishte burimi fillestar i kapitalit me monedha ari të metalta që kreditonte me kamatë Gjylo Hoxha? Apo Gjylo mori rrugën e këtij kreditimi me monedha të pakta për të ardhur në qindra apo së paku në ato 116 që kreditoi me kamatë gjirokastritin Hazbi Omari? Ama një gjë është konstante: Gjylo Hoxha ishte një e zonjë grua që mundi të çlirohej nga mjergull e dëndur fanatizmi mesjetar, përndryshe nga ç’vuajti masa e grave/të rejave shqiptare.
