Të paktën në Perëndim, pak njerëz të gjallë sot kanë jetuar një vit si 2020 – jo vetëm trazirat por izolimin, jo vetëm traumën por lodhjen. Më pak e dhunshme se një luftë, më e zgjatur se një katastrofë natyrore, covid-19 ka qenë vdekjeprurëse, çorientuese dhe e panjohur. Por megjithëse kujtesa e gjallë ka qenë me ndihmë të kufizuar si një udhëzues për bërjen ballë , kujtimet e të tjerëve dhe imagjinata e tyre, kanë dëshmuar të jenë të dobishme për miliona lexues.
Ngushëllimi dhe solidariteti i leximit rrallë kanë qenë më të rëndësishëm sesa këtë vit, për më shumë njerëz. Të mbyllur dhe të vetmuar, shumë u arratisën në jetë të tjera dhe në botë të largëta. Por shumë kërkuan shkrimtarë që mund t’i ndihmonin të kuptonin pandeminë. Librat më të njohur përfshinin “Ditari i Vitit të Murtajës”, ditari gjysmë-trill i Daniel Defoe (mendohet se bazohet në xhaxhain e tij) i jetës në Londrën e 1665-s, kur murtaja bubonike përfshiu qytetin.
Të njëjtat karakteristika të fatkeqësisë në ditarin e Samuel Pepys-ë: Pepys vë në dukje qasjen e sëmundjes, por vazhdon të regjistrojë detajet e vakteve dhe argëtimeve të tij, duke shfaqur të njëjtën ndjenjë mosbesimi dhe mohimi, që u përhap në fillim të vitit 2020. Megjithatë, ai ankohet për zbrazëtinë dhe melankolinë e rrugëve të kryeqytetit.
Shpërthimet imagjinare te “Njeriu i fundit” i Mary Shelley, “Murtaja” i Albert Camus, “Verbëria” i José Saramago dhe “Stacioni Njëmbëdhjetë” i Emily St John Mandel – që peshon vdekjen e një individi përballë fatit të botës – kanë ofruar, nëse jo rehati, të paktën një ndjenjë të freskët perspektive.
Për disa nga këta autorë, sëmundja është një metaforë për probleme të tjera, të tilla si politika ekstreme; në një mënyrë të ngjashme, historitë për llojet e tjera të çrregullimeve duket se mbërthyen aspekte të pandemisë dhe menaxhimit të saj.
Në “Vezët Fatale” të Mikhail Bulgakov, për shembull, një zhurmë burokratike me synim përpjekjen për të rritur prodhimin e pulave, sjell në vend të saj një murtajë gjarpërinjsh gjigantë që pushtojnë Rusinë.
Në një përrallë që gjithashtu përmban sarhoshë të pakujdesshëm në rrugë dhe shkencëtarë të ngathët, autoritetet janë të ngadaltë në pranimin e fatkeqësisë, përpara se të marrin kundërmasa drastike, drakoniane.
Disa lexues dëgjuan një jehonë të ritmeve të vitit në atë që, përballë tij, është një lloj krejt tjetër historie. Mijëra në të gjithë botën ishin të pakënaqur në të njëjtën mënyrë dhe u ngushëlluan në të njëjtën mënyrë, ndërsa ishin zhytur në “Lufta dhe Paqja”.
Lëkundja e sagës epike të Leo Tolstoit midis, nga njëra anë, fushave të betejës së luftërave Napoleonike dhe, nga ana tjetër, salloneve të Shën Peterburgut, reflektonin me ngulm përvojën e lockdown-it; kjo, gjithashtu, kombinoi jetën shtëpiake me vetëdijen për ngjarjet e trazuara jashtë.
Në portretizimin akut të Tolstoit për kolovitjet, emocionet e ekzagjeruara që shkaktohen nga kohë krizash, lexuesit gjetën një pasqyrim të ndjenjave të tyre të paqëndrueshme – afërsia alternative dhe acarimi me të dashurit e tyre, të themi, ose ndjenja e çlirimit nga jeta e zakonshme që regëtinte mes shtypjes së klaustrofobisë.
Për shpresën se jeta do të vazhdonte – me të vërtetë, tashmë po vazhdonte – The Economist sugjeroi kthimin tek Aleksandër Pushkin. I karantinuar më 1830-n për shkak të një shpërthimi të kolerës, poeti gjeti një arratisje të çuditshme nga shqetësimet për martesën e tij të afërt, financat e tij të lëkundura dhe largimet e tij nga censorët caristë.
I kufizuar në një pronë rurale, Pushkini zbuloi një ndjenjë të shthurur të lirisë dhe gjallërisë. Shkrimi dhe imagjinata e tij endeshin nëpër botë; ai përfundoi “Eugjen Oneginin”, romanin e tij të shkëlqyer në vargje. Dhe ripunoi një dramë me vargje “Banket në Kohë Murtaje” marrë skocezi John Wilson, “Qyteti i Murtajës”. Versioni i Pushkinit ofron këtë mospërfillje, sfiduese të sëmundjes dhe vdekjes:
Ka dalldi në fushën e betejës,
Dhe aty ku gjendet humnera e zezë,
Dhe në të tërbuarin oqean të madh
Mes valëve të stuhishme të vdekjes,
Dhe në uraganin e shkretë,
Dhe në frymëmarrjen vdekjeprurëse të Murtajës.
Gjithë ç’kërcënon të shkatërrojë
Gëzim të çuditshëm dhe të egër fsheh –
Ndoshta për njeriun e vdekshëm një shkëlqim
Që jetë të amshuar premton;
Dhe i lumtur kush arrin ta njohë
Këtë dalldi të gjetur në grindje dhe stuhi …
Ne do të hurbim verën e trëndafiltë
Dhe puthim buzët ku murtaja mund të shtrihet ! (The Economist, gazeta Si)
