Studiuesi Mark Palnikaj në Shqip nga Dritan Hila shpjegoi fuqinë që ka pasur Kanuni, në vendin tonë, në zonat që e kanë pranuar si rregull, në jetën e tyre.
Zoti Palnikaj tregoi se Kanuni në zonat myslimane dhe katolike, lexohej dhe zbatohej ndryshe.
“Kanuni ka fuqi rregulli, brenda njerëzve që e kanë miratuar këtë rregull. Kjo pasi, fise të ndryshme kanë rregulla të ndryshme. Shqipëria nuk është sa Kina, po është e vogël nga ana territoriale dhe e popullsisë. Në zonat katolike është ruajtur Kanuni i vjetër. Në zonat myslimane ka ndikuar e drejta shtetërore dhe ajo turke. Katolikët, p.r.sh, nuk e kanë pasur të drejtën e pronës , nuk i jepnin prona vajzës. Në zonat myslimane, nëse kishe 5 djem dhe 3 vajza, u jepje diçka nga pasuria, kjo ka qenë një zbutje e Kanunit.
Ismail Kadareja ka marrë miell nga Kanuni dhe ka gatuar një novelë që e ka shkruar me ngjarje të vërteta të cilat i ka ngritur në art dhe ka bërë një ëmbëlsirë që po ta kthesh në anglisht dhe frëngjisht do i pëlqejë edhe lexuesve të huaj.
Kanunin nga një të drejte zakonore e ka kthyer në një vepër letrare të mirë.
Në këtë vepër Kadareja ka marrë shembuj nga Dukagjini dhe Malësia e Gjakovës. Vetëm nuk u ka vënë emra konkretë personazheve. Ata kanë qenë personazhe reale dhe me ndikim, të përfshira në disa ndodhi në Malësi. Po ju përmend një ngjarje në Mirditë që e tregon Kadareja në novelë:
Në fshatin Gojan, dikush ka qenë në gjak. Ka shkuar dhe është strehuar në fshatin Gojan. I zoti i shtëpisë ka shkuar edhe i ka treguar gjakësit. “Ka ardhur te shtëpia ime, dil e vraje!” Mirëpo kjo punë u zbulua dhe fshati u mblodh, e kanë marrë atë që spiunoi mikun dhe e vranë në mes të fshatit. Këtë e thotë Kadareja, është ngjarje e vërtetë. Institucioni i mikut thotë: “Shqiptari djalin e vëllait ta fal, mikun nuk ta fal.” Pra pajtoheshin njerëzit kur falej djali, ndërsa për mikun nuk merreshin pleqtë, nuk kishte pajtim. Ka qenë tabu shumë e fortë dhe ka qenë institucion shumë i fortë për ruajtjen e mikut. Sepse miku krijonte mundësi që të kishte më pak vrasje, krijonte siguri në komunitet. Kadareja tregon dhe një ngjarje tjetër të malësorit që i fali besën çjapit. Dhe kjo është e vërtetë. Pra Kadareja ka bërë një ëmbëlsirë, por është bazuar në ngjarje të vërteta. Kadareja trajton artistikisht edhe ngjarje kur nëna merr në besë gjakësin e djalit.
Gratë kanë hyrë ndërmjet burrave dhe nuk kishte kush të drejtë ta vriste gruan. Gruaja thoshte: ulni armët. Ka pasur autoritet të padiskutueshëm. Kishte të drejtë të marrë në besë. Besa për malësorët nuk ka qenë krijesë koti, por ka qenë një mekanizëm që i ka sjellë shumë të mira që mos vriteshin njerëzit. Sepse marrja e gjakut te njerëzit e afërm të atij që kishte bërë vrasjen është e dënueshme kudo në botë. Besa ka qenë një institucion për të krijuar një mundësi për të lëvizur lirshëm.
Që në mesjetë, 1640, 7 ditë para dhe 7 ditë mbrapa një feste ishte amnistie e përgjithshme, nuk guxonte kush me marr gjak. Kjo ka qenë licencë, metodë për t’i dhënë liri të ngujuarve”, tha zoti Palnikaj. A.K./TemA
