Ndryshe nga sa besojnë shumë, ambiciet intensive të SHBA-së për pasurinë minerale të Ukrainës nuk janë një “dëshirë” e fundit e Donald Trump për të forcuar industrinë energjetike amerikane. “New York Times” ka analizuar në një shkrim të gjatë lëvizjet e viteve të fundit në lidhje me interesin amerikan për mineralet e çmuara dhe hedh dritë mbi marrëveshjen e lënë gati nga administrata e Biden me Kievin.
“Interesimi i madh i presidentit amerikan për burimet minerale të Ukrainës u duk se u shfaq nga hiçi. Ai dërgoi ministrin e tij të financave në Kiev këtë muaj për të negociuar me liderin ukrainas dhe më pas filloi të rrisë publikisht presionin mbi atë që në sytë e kritikëve të tij, dukej si një skemë shantazhi nga një kumbar mafioz” – shprehet Edward Wong në “New York Times”.
Ukraina dhe mineralet e rralla që dëshiron Trump?
Ukraina posedon një gamë të gjerë burimesh minerale, duke përfshirë elemente të rralla. Vendi vlerësohet se ka rreth 5% të burimeve minerale të botës. Rezervat e tij të spikatura janë litiumi, titaniumi, grafiti dhe uraniumi, së bashku me depozitat e konsiderueshme të mineralit të hekurit, manganit dhe qymyrit.
Mineralet e rralla të Ukrainës kanë qenë në mendjen e Donald Trump që të paktën që nga viti 2017, kur nënshkroi një urdhër ekzekutiv në lidhje me to gjatë mandatit të tij të parë. Këto minerale kanë mbajtur të angazhuar edhe zënë ish-presidentin Joe Biden.
Trump kishte shprehur edhe më herët dëshirën e tij për të marrë burimet minerale të Greonlandës dhe Kanadasë.
Tani, pretendimi për pasuritë minerale të vendeve të huaja është bërë një nga qëllimet kryesore të politikës së jashtme të Trump, vëren Wong, “dhe një trampolinë për deklaratat e tij më imperialiste që nga marrja e detyrës”. Instinktet e tij rikthejnë motivet e perandorive të kaluara, kur nxjerrja e burimeve u bë motivi kryesor për sundimtarët për të zgjeruar territoret e tyre.
Interes i përjetshëm
Sipas “The Guardian”, termi “minerale kritike” nuk është aq shkencor sa politik, pasi çdo vend e ka ndryshe listën e tij, në varësi të qëllimeve të tij të brendshme dhe gjeopolitike. Ato gjenden në të gjithë botën, nga Kili dhe Argjentinë, në Tibet dhe Kongo dhe janë pjesë përbërëse e teknologjive të zakonshme (baterive dhe makinave elektrike) dhe atyre të specializuara (sistemet e raketave).
Në vitin 2022, Shërbimi Gjeologjik i SHBA publikoi një listë me 50 minerale kritike, nga alumini tek zirkoni. Për shkak të konkurrencës me Kinën, për gati një dekadë, kërkimi i mineraleve kritike është bërë gjithnjë e më i rëndësishëm për Shtetet e Bashkuara.
Në fakt, Biden, në udhëtimin e fundit jashtë shtetit të presidencës së tij, vizitoi një stacion hekurudhor të financuar nga SHBA në Angola që do të ndihmojë në transportimin e mineraleve kritike për eksport.
Zyrtarët e Departamentit të Shtetit në administratën në largim kishin formuar një grup vendesh aleate për të diskutuar krijimin ose forcimin e zinxhirëve të furnizimit me minerale jashtë Kinës dhe një forum për vendet e pasura me minerale për t’u angazhuar me shtetet e klientëve potencialë dhe kompanitë e huaja për të zhvilluar minierat dhe fabrikat e përpunimit.
“Poker” për mineralet e Ukrainës
Ukraina, Groenlanda dhe Kanadaja janë të gjitha pjesë e kësaj strategjie. Në fakt, vjeshtën e kaluar Kievi dhe Uashingtoni iu afruan nënshkrimit të një marrëveshjeje, në të cilën Ukraina u angazhua për të informuar Shtetet e Bashkuara për projekte të mundshme, duke lejuar kompanitë amerikane ose aleate të lidhin kontrata. Departamenti i Shtetit do t’i sigurojë gjithashtu Ukrainës asistencë teknike për hartimin dhe hartimin e rregulloreve. Por, siç vëren NYT, qasja e Trump është krejtësisht e ndryshme.
“Trump dhe bashkëpunëtorët e tij po flasin për një mënyrë që është pa dyshim agresive” – komenton Jose Fernandez, nga Departamenti i Shtetit në administratën e Biden. “Këto janë vende që duan investime. Por duan edhe bashkëpunime. Ata nuk duan një marrëdhënie koloniale”.
Sfondi i një marrëveshjeje gati
Sipas NYT, shtatorin e kaluar, presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky filloi t’u paraqesë qeverive aleate (si edhe Donald Trump, i cili ishte kandidat presidencial) një “plan fitoreje” kundër Rusisë, e cila, ndër të tjera, ofronte partneritete për mineralet kritike.
Jose Fernandez pritej të nënshkruante një memorandum mirëkuptimi tetorin e kaluar me zëvendëskryeministren e Ukrainës, Yulia Svirydenko, sipas një e-maili të Departamentit të Shtetit. Sidoqoftë, më 29 tetor, ditën e nënshkrimit të planifikuar, Sviridenko nuk u shfaq në Uashington.
Nënshkrimi u riplanifikua në një datë të re, 13 nëntor, gjatë konferencës për rindërtimin e Ukrainës në Varshavë. Përsëri Sviridenko nuk u paraqit. Ndërkohë, Trump kishte fituar zgjedhjet dhe, sipas dy ish-zyrtarëve amerikanë dhe një ukrainas që kanë dijeni për ngjarjet Kievi preferoi të priste për nënshkrimin e marrëveshjes me qeverinë e re.
Zyrtarët ukrainas kishin folur ndërkohë me një numër biznesmenësh të huaj, duke përfshirë edhe Ronald Lauder, trashëgimtar i perandorisë së produkteve të bukurisë dhe mik personal i Trump për mundësitë e investimit në sektorin mineral të Ukrainës. Pak ditë më parë presidenti ukrainas kundërshtoi kushtet e paraqitura në Kiev nga Scott Bessant, sekretari i Thesarit.
Propozimi parashikonte që Ukraina do t’u paguante Shteteve të Bashkuara gjysmën e të ardhurave të saj nga burimet natyrore, duke përfshirë mineralet, gazin dhe naftën, si dhe të ardhurat nga portet dhe infrastruktura tjetër kritike. Përveç kësaj, presidenti amerikan kërkoi fillimisht 500 miliardë dollarë, duke përmendur ndihmën ekonomike dhe ushtarake të SHBA për Ukrainën gjatë mandatit të Bidenit.
Kritikët e Trump i quajtën këto kushte të rënda, grabitqare dhe koloniale. Uashingtoni, përmes kanaleve të tij, moderoi kërkesat duke shkuar në arritjen e një marrëveshjeje të dy vendeve për mineralet, edhe pse pa garanci amerikane të sigurisë që Kievi i konsideronte të domosdoshme.
“Shumë vende i shohin burimet e tyre natyrore si qendrore për sovranitetin kombëtar dhe potencialin e zhvillimit ekonomik,” – shpjegon Abigail Hunter, drejtoreshë ekzekutive e Qendrës për Strategjinë e Mineraleve Kritike në SAFE, një grup kërkimor për sigurinë e energjisë. “Kjo i bën negociatat mbi mineralet kritike veçanërisht të ndjeshme, me qeveritë të kujdesshme ndaj kontrollit ose shfrytëzimit të huaj .”
Roli i Kinës
Prej vitesh, Kina është përpjekur të fitojë dominimin global në nxjerrjen dhe përpunimin e mineraleve kritike. Kjo, në një kohë kur Shtetet e Bashkuara janë të detyruara të importojnë sasi të konsiderueshme të mineraleve kritike për përdorim komercial dhe ushtarak.
Sipas një raporti të publikuar këtë muaj nga Qendra për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, Shtetet e Bashkuara importojnë midis 50-100% të 41 prej 50 mineraleve kritike në listën e Shërbimit Gjeologjik të SHBA. Kina është prodhuesi “numër 1” për 29 prej tyre. Për më tepër, sipas raportit, Kina aktualisht përpunon midis 40-90% të furnizimit botëror me toka të rralla, grafit, litium, kobalt dhe bakër.
“Kina ka demonstruar në mënyrë të përsëritur vullnetin e saj për t’i bllokuar këto minerale” – thotë raporti, duke përmendur, ndër të tjera, vendosjen e kontrolleve dhe ndalimin e eksportit gjatë 2 viteve të fundit për një sërë mineralesh të papërpunuara.
Urdhri ekzekutiv i nënshkruar nga Trump në 2017 synonte të “siguronte furnizimin e sigurt dhe të besueshëm” të mineraleve kritike. Disa liderë të huaj janë përpjekur të përfitojnë nga ky interes amerikan.
Ashraf Ghani, asokohe president i Afganistanit, promovoi pa sukses pasurinë minerale të vendit të tij te Trump, në mënyrë që ai të mbante trupat amerikane në vend, në sfondin e kryengritjes talebane. Megjithëse propozimi i Ghani u zyrtarizua, mineralet mbetën në mendjen e Trump. ©NYT, Lapsi.al
@tetovanews
@tn.lajmelokale
