Nga Bexhet Asani
Aktori, regjisori, poeti, prozatori dhe dramaturgu i shquar Xhevat Limani, me poemën e tij dramatike “Gjergj Kastrioti Skënderbeu” pikërisht këtë vit, pra “Vitin e Skënderbeut – 2018”, arriti kulmin e krijimtarisë së tij artistike. Poemën dramatike “Skënderbeu” Xhevat Limani e shkroi në vitin 1999, ndërsa dritën e botimit e pa dhjetë vjet më vonë më 2009, atë e botoi Shtëpia botuese “Buzuku” në Prishtinë. Aktori dhe regjisori në zë Xhevat Limani këtë poemë e vuri në skenë në vitin jubilar të 100 vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë së Republikës të Shqipërisë. Premiera u dha në kryeqytetin Shqipërisë, në Tiranë më 16 nëntor 2012, gjë që kjo ngjarje e rëndësishme përkon me festat e mëdha të nëtorit historik.
Në kuadër të “Vitit të Skënderbeut – 2018” poema dramatike “Gjergj Kastrioti Skënderbeu” në përkujdesjen e prof. Kristaq Shabanit u ribotua nga Shtëpia botuese “Botimet Barleti” në Tiranë më 2018. Që nga viti jubilar i 100 vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë, e gjer te viti tjetër jubilar i 550 vjetorit të shkuarjes në amshim të kryeheroit tonë Gjergj Kastriotit Skënderbeut, poema dramatike homonime, për gjashtë vjet rresht, për një kohë të gjatë vazhdon të mbetet në repertoarin e Teatrit shqiptar në Amerikë. Këtë institucion e themeloi dhe e udhëheq aktori dhe regjisori Xhevat Limani i cili është institucioni më vete.
Autori i poemës dramatike “Skënderbeu” është njohës i mirë i dramaturgjisë, komedisë dhe tragjedisë që nga atikiteti, tragjediani i madh Shekspiri e gjer në ditët tona. Ai ka shkruar disa vepra dramaturgjike. Poemën dramatike Xhevat Limani, veç asaj që e shkroi por edhe e jetësoi në skenë.
Me shumë mund të mos thuhet asgjë dhe me pak të thuhet shumë. Për ta bërë këtë krijuesi në radhë të parë duhet të ketë përgatijen e duhur profesioniste. Dhe këtë përgatitje e ka Xhevat Limani. Në qoftë se nuk do ta kishte këtë përgatitje atëherë do ta kishte vështirë ta realizonte këtë projekt të madh ideor.
Poema është përkthyer edhe në gjuhën angleze. Me këtë përkthim i jepet mundësia lexuesve të huaj të njihen me bëmat e kryeheroit të shqiptarëve dhe njëherit edhe me mbrojtësin fizik dhe shpirtëror të Evropës nga sulltanët e Azisë. Libri shoqërohet me një parathënie “sui generis” të prof. Kristaq Shabani, cili midis tjerash shkruan: “Fillon varganizimi i fitoreve të Kryeheroit dhe disfata e Sulltan Muratit, duke thyer mitin e mosthyerjes dhe të mosnjohjes së disfatës. Skënderbeu vital, real, me aftësi të jashtëzakonshme drejtuese, profesionist, strateg dhe qëndrim me formacionet e tij luftarake. Njëra pas tjetrash fitoret … Shquarje dhe në aspektin diplomatik, të këtij njeriu zotërues i tetë gjuhëve të mëdha të Kontinetit… A ia gjen dot çiftin sot?!…” Shkurtimisht jepet edhe biobibliografia e dy protagonistëve të poemës Xhevat Limani në rolin e Skënderbeut dhe Era Hoxha në rolin e Donikës.
Poema dramatike Gjergj Kastrioti Skënderbeu” i ka 30 faqe. Pikërisht në këto tridhjetë faqe dramaturgu Xhevat Limani ka arritur të përfshijë një luftë mbi njëzetë e pesë vjeçare që nga marrja peng e princit të vogël Gjergjit nga sulltani, kthimi në atdhe triumfi për një çerek shekulli, e gjer me vdekjen e tij. Në një monodramë kaq të shkurtër cilido dramaturg do të dështonte. Do të bëhej i bezdisshëm. Monologu i Xhevat limanit zgjon kërshërinë e lexuesit dhe shikuesit në çdo paraqitje të figurës impozante të Skënderbeut, me forcën e tekstit poetik që hipnotizon lexuesin, me efetktet shtesë të cilët zëvendësojnë një galeri personazhesh të tjerë.
Me delikatesë dhe madhështore paraqet figurën e bashkëshortes së Skënderbeut Donikën, si triumfuese dhe krenare, ashtu siç i ka pasur hije femrës shqiptare në shekuj që nga mbretëresha Teutë, Nora e Këlmendit, Shotë Galica e mijëra heroina të tjera. Pa e tepëruar, me një njeshtëri të rrallë paraqet para lexuesit dhe para publikut: kronikanin, sulltanin, Arianitin, Ferdinadin, Papa Piun, pa asnjë zmadhim apo nënçmim të figurave të tyre. Na paraqiten realë ashtu siç i njeh historia me të gjitha tiparet e tyre.
Dramaturgu Xhevat Limani, në poemën dramatike Gjergj Kastrioti Skënderbeu, përdor vargun e bardhë,por në brendinë e tyre kryesisht vargjet janë melodikë. Herë – herë vargjet rimojnë, duke e bërë poemën më të larmishme, e më tërheqëse për lexuesin. Pamjet filmike të kthimit të Skënderbeut në Krujë me shokë ia shtojnë efektin estetik fjalëve nostalgjike të figurës së
Skënderbeut në skenë:
“O malet e Shqipërisë, që gjatë kohë s’u kam parë!”
“Ja Kruja ime….
Unë gëzohem si fëmia,
Vëllezërit, kur brohorasin:
“Rroftë e qoftë, Shqipëria!”
Për asnjë moment dramaturgu Xhevat Limani nuk e lë kryeheroin në momente të vështira të jetës së tij të ligshtohet. Ka pasur momente demoralizimi Gjergj Kastrioti, gjatë luftës së tij njëzetë e pesë vjeçare dhe këto gjëra lexuesi dhe publiku i kupton nga goja e kronikanit, i cili me nota realiste paraqet “ndihmën” modeste nga Papa i Romës:
“ Kryeluftëtari u kthye duarbosh e zemërthyer dhe tepër i zhgënjyer përballë premtimeve boshe dhe lajkatarëve.
S’kish rrugë tjetër veçse të luftonte me ushtrinë që i kish mbetur.”
I zhgënjyer nga Papa, Skënderbeu përsëri do të gjejë mbështeje te kapedanët dhe ushtarët tij trima. Si strateg ushtarak ai do të mbështetet në forcat e popullit të tij heroik që për asnjë çast nuk e la vetëm në çastet më të vështira. Pa u demoralizuar Skënderbeu përsëri do të ngrejë moralin te populli i tij i vogël, te ushtarët dhe te shokët e tij besnikë:
“Kapedanë dhe ushtarë kryetrima! Mjaft kemi pushuar larg armëve… Kemi zënë të harrojmë se jemi luftëtarë. Në vend të paqes, Mehmeti i pabesë na kërkon tribute. Ca qytete të pushtuar e ca të rrethuar. Para syve tanë.
Atdheu kullon gjak. Burri trim nuk trembet nga vdekja, por ne po na mbulon turpi! Më mirë të marshojmë betejave, se të presim vdekjen. Më kujtohet Pirro, të ketë thënë: “Ne s’jemi tregtarë, por luftëtarë!” Nëse mund t’i lejohet kapedanit të krenohet me ushtarët e vet, kjo gjë më lejohet mua… Ne gjithmonë kemi qenë më pak se armiqtë, por kemi dalë fitimtarë!”
Le të ndalem për një çast te amaneti i Skënderbeut. Ishte ky një amanet që nuk iu përmbajt as i biri Gjoni, i cili shfrytëzoi privilegjet e tij në Itali, as princërit e tij trima, të cilët ndoqën rrugën e Gjonit të mitur apo Gjoni ndoqi rruën e tyre! Megjithatë amaneti i kryeheroit nuk shkoi në vend:
“Princër bujarë! Gjonin tim po ua lë si mëkëmbës, në vendin tim. Rrethojeni me atë besnikëri që më rrethuat edhe mua. Biri im Gjon! Ti je ende i ri për të mbajtur frerët e pushtetit, sapo t’i mbyllish sytë babës, shko me të dashurën Mëmë në Dauni, në kështjellat e tua qëndro derisa të dërsijnë mustaqet. Venedikun ruaje për aleat… Atje të kam lënë skeptrin e mbretërisë Atërore. Prite ditën e kthehu në vendin tënd.”
Megjithatë ajo ditë s’ erdhi kurrë! Moti i Madh i Skënderbeut mbeti në kujtesën e bashkëkohanikëve kudo në Arbëri dhe në histori.
Poemën dramatike “Gjergj Kastrioti Skënderbeu” poeti, aktori, dramaturgu, dhe regjisori Xhevat Limani do ta përfundojë nëpërmjet gojës së kronikanit me një varg profetik:
“Ata besonin në profeci, po ne shqipot e gjorë, kur do të besojmë Shqipërisht te Nëna Shqipëri.”
“Viti i Skënderbeut” lirisht mund të shpallet “Viti i Xhevat Limanit”. Poemën e tij dramatike shqipërisht e shfaqi pothuaj në të gjithë Evropën dhe SHBA. I palodhuri Xhevat Limani gati çdo katër-pesë ditë në muaj jepte “Skënderbeun” e tij, me të cilin u mishërua fizikisht e shpirtërisht. Poema dramatike “Skënderbeu” zhvillohej në dy linja: për t’ i kujtuar Evropës plakë se Skënderbeu ishte mburoja e perëndimit nga hordhitë osmane dhe linja e dytë dhe më e rëndësishmja: të ringjallë dashurinë ndaj bëmave dhe luftërave heroike dhe t’ ua bëjë me dije bashkatdhetarëve të tij sesa e donte atdheun e tij Gjergj Kastriotit Skënderbeu, gjakut të tij të shprishur siç thonë arbëreshët, gjakut të tij të shpërndarë nëpër botë.
Mesazhi i veprës dramatike “Skënderbeu” të regjisorit Xhevat Limanit është ky: shqiptarët në tokën mëmë dhe kudo në diasporë duhet të jenë grusht bashkuar si në epokën e lavdishme të kryeheroit arbëror-shqiptar Skënderbeut, për një çerek shekulli rresht. Mesazhin duhet kuptuar drejtë: në çdo kohë rreziku ekziston, luftë ka pasur, ka dhe do të ketë përgjithmonë, sot ka luftë ekonomike, luftë politike, luftë kulturore, luftë (fatkeqësisht) kryqëzatash! Pikërisht këto luftëra, këto tri dekadat e fundit e zunë gafil popullin tonë.
“Skënderbeu” i Xhevat Limanit desh perëndia do ta zgjojë popullin nga ky gjumë letargjik.
