Nga Oana Anca Mihaela Glasu*
Midis shkrimtarëve të së njëjtës gjeneratë ose periudhë, ekzistojnë ndryshime në vlerë ose ngjashmëri. Që kur e kam zbuluar, lexuar dhe analizuar, kam pasur përshtypjen se Thanas Medi flet një gjuhë tjetër, si të përditshme ashtu edhe në libra.
Një gjuhë që të afron me jetën. Dhe jam e bindur që dallimet e bëjnë atë një shkrimtar të madh, si dhe faktin që ai vazhdoi të konfirmojë dhe të ruajë pozicionin e tij në podiumin e letërsisë, në vendin e tij të lindjes. Pa dashur të referohem shumë këtu, shtetësisë apo origjinës së tij, sepse e shoh si një shkrimtar universal.
Duke lexuar tre romanet e mëparshme dhe tregimet e shkrimtarit, është e vështirë për mua të krijoj ndonjë hierarki e rëndësisë midis tyre. Sepse secila ka vendin e vet për sa i përket temës që trajton apo mesazhit që e përcjellë në hapësirën socio-letrare. Ajo që mund të them pas leximit të romanit të fundit, „Valsi i një dasme fantazmë”, është se autori dallohet dhe shkëputet tashmë përmes një përmirësimi të stilit dhe një ndërtimi krejt spektakolar të një prej romaneve më të mirë psikologjikë, i vendosur midis rrymës klasike dhe moderne, me ndërhyrje surrealiste, duke i dozuar ato aq sa duhet. Autori i referohet vetves dhe na tërheq dhe neve në këtë aventurë, në një kohë të gjallë, një kohë të rimëkëmbjes, të cilën ai me mjeshtëri e përdori për të drejtuar fatet e personazheve të romanit dhe pikërisht aty qëndron aftësia për të përdorur teknikat e tij të veçanta. Të lidhura me portretin, dialogun, përshkrimin e atmosferës dhe monologun. Monolog, i cili për sa i përket rrjedhës së vetëdijës më dërgoi te James Joyce.
Duke iu referuar magjepsjes së ndërtimit të monologut, vura re edhe këtu një mënyrë personale të shndërrimit artistik të një ujëvarë mendimesh dhe imazhesh, që mbledhin në zhurmën e saj tërë ngrehinë e romanit. I cili nuk është i bukur në kuptimin e përbashkët të termit, por në kuptimin e një ndërtimi të përsosur. Monologu ka brenda tij deklarata dhe ese (këtu është një anë tjetër personale e shkrimtarit, të cilën ai e përfshin në tregim), histori, ngjarje të vërteta ose të ëndrrave dhe dialogje. Një monolog gjithëpërfshirës, i dhënë nga një qenie komplekse dhe dramatike.
Konsideratat e mia për romanin „Valsi i një dasme fantazmë”, të cilin e parashikoj një bestseller, falë temës, por edhe nga këndvështrimi i origjinalitetit të një dokumenti ekzistencial të rrëfimit, do të përfaqësohen në vija të përgjithshme, pasi mungesa e emrave të personazheve ose citimeve nga ana ime, do të lejojë lexuesit mundësinë të depërtojë vetëm dhe të zbulojë ose të gjendet mes tyre.
Dy linja kryesore më tërhoqën vëmendjen, përkatësisht: mendimi i pastër dhe emocioni ekzistencial. I butë ose i revoltuar, brutal ose thjesht i sugjeruar. Më tej, seria e pamjeve të bashkangjitura, në një moment dhe në stilin surrealist, thekson në roman edhe anën ontologjike, ashtu edhe anën nostalgjike, të trishtuar. Aspekti rrëfimtar, biografik pak a shumë i shpikur, përdoret si një kundërvënie e nevojshme për një ndërtim të tillë me aq shumë nivele tonale.
Me zgjuarsi, autori nuk i përcakton të gjithë personazhet e tij, dhe atje ku ndodhë, ne do të udhëhiqemi nga atribute. Konkretisht, nga frika. Dhe frika është ndjenja mbizotëruese e romanit, të cilën ne si lexues e ndjejmë pothuajse fizikisht dhe sepse shumë fraza, histori, përshkrime të ndjenjave, na drejtohen neve.
Frika përshkruhet si një manifestim, por edhe si një mekanizëm i prodhimit, si biologjik, ashtu edhe shoqëror. Për më tepër, pasi nuk ka një dashuri të vetme, por dashuri (në shumës), të specifikuara nga objekti i këtij emocioni, mund të flasim edhe për frika (në shumës), shumë mirë të paraqitura dhe të përkufizuara në romanin „Valsi i një dasme fantazmë”.
Bukuria e tekstit jepet përmes një transferi të shpeshtë dhe spontan, në rrëfim, nga personi i parë te personi i tretë dhe anasjelltas. Pa pasur nevojë për një rregull të këtyre ndryshimeve të perspektivës, sepse këtu funksionon një intuitë mashkullore, një art për t’u përmbushur së shpejti, pritjet e lexuesve. Një alternim që të shkëput dhe të afron, të sfidon dhe të përfshin njësoj për të qenë pjesë dhe për ta parë nga lart. Nga ana tjetër, më bëri përshtypje ajo pjesë e rrëfimit, ku, me rrjedhën e vetëdijës, personazhet shikohen kur nga jashtë, kur nga brenda, autori duke dashur të përshkruajë imazhe në pasqyrë, por edhe misterin përtej. Nga mendja dhe trupi i personazheve.
Thanas Medi përpiqet të hapë me këtë roman dyert e mbyllura të qenieve të gjymtuara nga tragjeditë e historisë. Gjithashtu, mundohet për të thyer kasafortën e sekreteve të jetës së devijuar nga kursi natyror, fluturimeve të thyera dhe ëndrrave të varrosura, të cilat bëhen simbolet e shtypjes së nevojave të natyrshme të individit në kushtet e regjimeve totalitare. Kemi të bëjmë me një polifoni, një tufë zërash të dallueshëm dhe të theksuar, të cilët në fund kompozojnë simfoninë e fatit dramatik të çiftit ose çifteve.
Shkrimtari nuk përdor shpikjet e pikësimit, por përkundrazi e zbaton atë në mënyrë të jashtëzakonshme, dhe kështu spektaklin artistik, krijimi zhvillohet natyrshëm nën sytë e imagjinatës sonë, të lirë, të përdredhur dhe të shkumëzuar si një lum i derdhur në pranverë.
Nëse lexuesi nuk lexon vetëm për t’u identifikuar me personazhet, duke ndjerë domosdo dëshirën, vuajtjet e fjalëve, deklaratave apo erotizmit, të gjitha të shikuara në kontekstin e një metatekstualiteti, por i përkushtohet leximit artistik, krijues, atëherë libri mund t’i japë surpriza që kurrë nuk i ka shpresuar. Deri në një pikë, autori përcakton kufijtë e rënies dhe veçanërisht të gruas.
Ai e kursen atë duke përshkruar bukurinë e saj, pothuajse mistike, duke krijuar një portret absolut, për të cilin përdorë një estetikë të shkëlqyer. Gjuha me të cilën autori përshkruan gruan, shprehjet që emërojnë tipare të jashtme dhe të brendshme, nga bota femërore fizike dhe mendore, me të gjitha fantazmat, përvojat, ritmin, lind një konfigurim i veçantë i stilit.
Dashuria, si një formë mbijetese, bëhet sinonimi i ajrit, i cili ecën sipër humnerës, por që më pas ka për t’u ngritur … përmes vdekjes si çmim i fundit, por jo një çmim total. Dhimbja vazhdon në një të qarë të pashuar, si një i vdekur të pavarrosur. Lufta për çlirimin e vetëdijes ndodh me çdo sekuencë, me kalime nëpër të gjitha ngjyrat e një ylber të imagjinuar, por që kurrë nuk u pa.
Një veçori tjetër i stilit të autorit, që do ta përmendja gjithashtu, është karakteri i hapur i sinqeritetit të mrekullueshëm të tekstit. Një stil intuitiv, i pakërkuar, por i ushtruar, larg çdo teatraliteti të efekteve stilistike. Po ashtu, Thanas Medi, me një instinkt të madh artistik, arrin të ndërtojë skena të erotizmit të natyrshëm, duke u shmangur kurthit të vulgaritetit, në të cilin fatkeqësisht, bien shumë.
E shikova si një roman drejtuar brezit tim, por edhe si mësim për të rinjtë, të cilët nuk dinë si ishte një kohë apo që nuk e kuptojnë. Dhe për të kuptuar, duhet lexim. Nëse në romanin „Valsi i një dasme fantazmë”, dora është përdorur fatalisht për të mbyllur gojën duke vrarë, nëse buzët presin momente të vjedhura për puthjen e natyrshme, nëse krahët dridhen dhe erotizmi shfaqet i mbytur, sot, ne përdorim shumicën e këtyre pjesëve të trupit për ledhatim, puthje dhe përqafim. Duke qenë të lirë.
Dhe mbase ka ardhur koha të heqim dorë nga nostalgjia hipokrite për një periudhë që ka rrëmbyer, mbytur dhe vrarë çdo shpresë. Dhe jo vetëm.
Urime, zoti Medi! Dhe falendërime!
*Poete dhe përkthyese rumune
