Komenti/ Një mandat i katërt për Ramën pas skandaleve, korrupsionit e varfërisë

Nga Marta Szpala*

Më 11 maj, në Shqipëri u mbajtën zgjedhjet parlamentare, të cilat rezultuan në një fitore dërrmuese për Partinë Socialiste (PS) në pushtet, të udhëhequr nga Kryeministri Edi Rama, i cili ka qenë në pushtet që nga viti 2013. Sipas rezultateve, PS mori 52.3% të votave dhe siguroi 83 vende në parlamentin me 140 anëtarë. Koalicioni më i madh i opozitës, i udhëhequr nga Partia Demokratike (PD) nën Sali Berishën, mori 33.8% të votave dhe fitoi 50 vende. Tre deputetë do të përfaqësojnë Partinë Social Demokrate (PSD). Tre grupe të reja anti-establishment hynë gjithashtu në parlament: partia liberale “Mundësia”, e cila fitoi 2 vende, si dhe koalicioni qendror “Nisma Shqipëria Bëhet” dhe “Lëvizja Bashkë” e krahut të majtë, secila prej të cilave siguroi nga një vend.

Pjesëmarrja në votime ishte 42.3%, gati 5 pikë përqindjeje më e ulët se në zgjedhjet e mëparshme, duke reflektuar një mosangazhim politik në rritje. Për herë të parë, diaspora ishte në gjendje të votonte me postë; 245 000 njerëz u regjistruan për ta bërë këtë, kryesisht në Itali dhe Greqi. Misioni vëzhgues i OSBE-së dhe Parlamentit Evropian arriti në përfundimin se kontrolli i Partisë Socialiste mbi sektorin publik dhe median i dha asaj një avantazh të konsiderueshëm ndaj rivalëve të saj. Misioni gjithashtu dokumentoi parregullsi të shumta në votim.

Pavarësisht skandaleve të shumta të korrupsionit dhe një rritjeje të ndjeshme të kostos së jetesës – që prek veçanërisht më të varfrit – Partia Socialiste përmirësoi ndjeshëm performancën e saj krahasuar me zgjedhjet e vitit 2021. Kjo tregon konsolidimin e një sistemi klientelist dhe ka të ngjarë të rezultojë në një centralizim të mëtejshëm të pushtetit në duart e Edi Ramës.

Komenti

Boshti kryesor i konfliktit politik, si dhe vetë fushata zgjedhore, u soll rreth rivalitetit personal midis udhëheqësve të dy partive kryesore: Edi Rama (Kryeministër që nga viti 2013 dhe ish-Kryetar Bashkie i Tiranës nga viti 2000 deri në vitin 2011) dhe Sali Berisha (President nga viti 1992 deri në vitin 1997 dhe Kryeministër nga viti 2005 deri në vitin 2013). Të dy figurat mbështeten nga rrjete oligarkike dhe kriminale që konkurrojnë për ndikim ekonomik dhe politik. Sistemi zgjedhor favorizon partitë e mëdha, të cilat, të kombinuara me strukturat klienteliste të rrënjosura, pengojnë shfaqjen e çdo formacioni alternativ të aftë për të sfiduar dominimin e establishmentit të vjetër. Përpjekjet e partive të reja parlamentare për ta drejtuar fushatën drejt çështjeve në axhendën politike të partive, masave të vërteta kundër korrupsionit dhe reformave që synojnë përmirësimin e standardeve të jetesës, rezultuan kryesisht joefektive.

Rezultatet konfirmuan dominimin e PS-së, e cila vazhdon të fitojë zgjedhje të njëpasnjëshme duke kapur institucionet shtetërore – duke i lejuar asaj të ushtrojë presion mbi punonjësit e sektorit publik – dhe duke ruajtur kontrollin mbi median. Për më tepër, ajo ka zgjeruar rrjetet e saj të ndikimit në diasporë dhe ishte e vetmja parti me burimet e nevojshme për të zhvilluar një fushatë jashtë vendit. PS nuk u prek ndjeshëm nga arrestimi parazgjedhor i figurës së shquar të partisë Erion Veliaj, Kryetarit të Bashkisë së Tiranës, as nga akuzat për korrupsion kundër ministrave nga radhët e saj, përfshirë ata përgjegjës për shëndetin dhe mjedisin. Edhe ikja jashtë vendit e zëvendëskryeministrit Arben Ahmetaj për të shmangur arrestimin nuk e dëmtoi pozicionin e saj.

Rezultati i arritur nga Partia Demokratike (PD) në opozitë mund të konsiderohet një sukses relativ, duke pasur parasysh gjendjen e dobësuar të partisë për shkak të luftërave të brendshme për pushtet dhe akuzave për korrupsion kundër udhëheqësit të saj. Ai, së bashku me anëtarët e familjes së tij, është sanksionuar si nga Shtetet e Bashkuara ashtu edhe nga Mbretëria e Bashkuar për përvetësim të fondeve publike dhe përpjekje për të ndikuar në gjyqësor. Berisha e modeloi fushatën e tij sipas asaj të Donald Trump, madje duke punësuar ish-këshilltarët e presidentit amerikan. Ai e portretizoi veten si viktimë të establishmentit vendas dhe Partisë Demokratike të SHBA-së. Ka të ngjarë që, ashtu si në të kaluarën, PD do të sfidojë integritetin e procesit zgjedhor.

Slogani kryesor i fushatës së Ramës ishte një premtim për të arritur anëtarësimin në Bashkimin Evropian gjatë mandatit të ardhshëm parlamentar. Megjithatë, ky qëllim është jorealist për shkak të kapacitetit të kufizuar administrativ të institucioneve shtetërore, të cilat janë kapur nga partia në pushtet. Shqipëria filloi negociatat e pranimit në vitin 2022 dhe deri më tani ka hapur 3 nga 6 grupet negociuese. Një sukses i dukshëm, nën presionin e BE-së dhe Shteteve të Bashkuara, ishte krijimi i një organi të pavarur kundër korrupsionit dhe ndjekjes penale të krimit të organizuar (SPAK), i cili ka rezultuar efektiv në hetimin e figurave të larta politike.

Megjithatë, korrupsioni i përhapur dhe krimi i organizuar mbeten ndër sfidat më urgjente të Shqipërisë, dhe SPAK përballet me kritika nga të dy forcat kryesore politike. Vetë Rama ngurron të zbatojë reforma që synojnë forcimin e pavarësisë institucionale dhe profesionalizimin e shërbimit civil, siç kërkohet nga BE, pasi reforma të tilla do të dobësonin kontrollin e partisë në pushtet.

Qeveria e re pritet të vazhdojë kursin e saj aktual të politikës së jashtme, duke ruajtur marrëdhënie të ngushta me Uashingtonin dhe duke avancuar integrimin në BE, duke përfituar nga mbështetja e të dy shteteve anëtare të BE-së dhe Shteteve të Bashkuara të fituara për shkak të marrëveshjeve të favorshme për këta partnerë – siç është marrëveshja me Italinë për zhvendosjen e migrantëve në Shqipëri – dhe imazhin e saj si një aleat i qëndrueshëm perëndimor në Ballkan, me një orientim të fortë pro-atlantik dhe të lirë nga konfliktet dypalëshe ose të brendshme etnike.

*Autorja është e diplomuar në Universitetin e Varshavës. Ajo është anëtare e stafit të Qendrës për Studime Lindore që nga viti 2008. Ajo bashkëpunon me një numër fondacionesh ndërkombëtare aktive në Poloni (përfshirë Fondacionin Friedrich Ebert dhe Fondacionin Polak Robert Schuman) dhe shumë grupe ekspertësh nga vendet e Ballkanit Perëndimor. Lektore në Universitetin e Varshavës, Akademinë Diplomatike dhe Kolegjin e Evropës në Natolin.