Presidenti i Francës, Emmanuel Macron, përfundoi një vizitë tre-ditore në Uashington këtë javë duke parashikuar me zell se për “arsye të brendshme” Donald Trump do të tërhiqet nga marrëveshja bërthamore e Iranit e ndërmjetësuar nga fuqitë botërore në 2015, muajt e ardhshëm. Çfarë ndodh nëse Z. Trump e bën këtë gjë?
Në teori nuk është në fuqinë e z. Trump që thjesht t’i japë fund marrëveshjes, e cila u miratua nga paraardhësi i tij, Barack Obama. Kjo është një marrëveshje politike midis Iranit dhe gjashtë fuqive botërore: Britania, Kina, Franca, Gjermania, Rusia dhe Shtetet e Bashkuara.
Formalisht e njohur si Plani i Përbashkët i Veprimit të Përbashkët (JCPOA), kjo marrëveshje hoqi sanksionet ndërkombëtare dhe amerikane në lidhje me kapacitetet bërthamore të Iranit në këmbim të kufizimeve fizike dhe të verifikueshme të aftësisë së Iranit për të prodhuar ose grumbulluar materiale të papërpunuara për armë bërthamore për të paktën 10 deri në 15 vjet.
Qeveritë evropiane, plus Kina dhe Rusia, kanë bërë të qartë se ata e konsiderojnë JCPOA-në si të detyrueshme, duke pasur parasysh se Irani konsiderohet nga inspektorët ndërkombëtarë si në përputhje me kushtet e saj.
Në praktikë, ri-vendosja e sanksioneve amerikane të luhatura, veçanërisht sanksionet sekondare që do të godisnin bankat dhe bizneset tregtare evropiane me Iranin, mund të vriste marrëveshjen ose ta kthente atë në ekuivalentin diplomatik të një mumjeje.
Trump e cilëson marrëveshjen si “më të keqen” ndonjëherë dhe ka premtuar shpesh që ta përfundojë atë. Ai ka shumë shanse për të abdikuar nga marrëveshja, në sajë të afateve të vendosura nga Kongresi, të cilat i kërkojnë presidentit të Amerikës të rishikojë çdo disa muaj nëse Amerika duhet të vazhdojë të pezullojë sanksionet e saj ose t’i imponojë ato.
Afati i ardhshëm bie më 12 maj dhe zoti Trump po e mban botën duke imagjinuar. Në një konferencë të përbashkët shtypi me z. Macron më 24 prill, zoti Trump dukej se lavdëroi sugjerimin e vizitorit të tij francez për një marrëveshje të re shumëkombëshe për të kufizuar reagimet iraniane që do të ndërtonte dhe zgjeronte fushën e paktit të Obamës. Megjithatë, Trump gjithashtu vazhdoi duke denoncuar paktin origjinal si “të çmendur”.
Pasiguritë janë të bollshme. Afati i 12 majit nuk është aq përfundimtar sa duket. Sanksionet amerikane për shqyrtim më së shumti kanë të bëjnë me eksportet iraniane të naftës dhe tregtinë më të gjerë bazuar në dollarë, dhe funksionojnë duke synuar bankat e Iranit dhe ata që merren me to.
Ndoshta, një afat më i rëndësishëm bie në mes të korrikut kur Z. Trump duhet të shqyrtojë sanksionet që synojnë një gamë të gjerë sektorësh nga transporti në aviacion. Zyrtarët iranianë kanë kërcënuar të braktisin JCPOA-në nëse Amerika “tradhton” kushtet e saj.
Në një rast më të keq, linjat e ashpra iraniane mund të rifillojnë punën për armët bërthamore, duke sfiduar kërcënimet e z. Trump për “probleme të mëdha” nëse zgjedhin atë rrugë.
Irani mund të qëndrojë në marrëveshje dhe të kërkojë të zgjerojë tregtinë me partnerët jo-amerikanë – megjithëse firmat kryesore ndërkombëtare kanë gjasa se do të kenë frikë të largohen nga tregjet amerikane.
Në një rast më të mirë, Trump mund të punojë me evropianët për marrëveshje dytësore që kërkojnë të kufizojnë programet iraniane të raketave balistike, për të frenuar sulmet iraniane në Lindjen e Mesme dhe për të vendosur kufizime të përhershme në zhvillimin e armëve bërthamore të Iranit.
Por pa JCPOA si një themel, marrëveshjet e tilla dytësore do të qëndrojnë mbi një tokë të rrezikshme të lëkundshme./The Economist – Lexo.al/
