“Modeli i Uashingtonit për negociatat bërthamore me Libinë është një ilustrim se pse armët bërthamore janë të nevojshme”.
Nga Dag Bendou
Samiti shumë i paralajmëruar midis Shteteve të Bashkuara dhe Koresë së Veriut ka hyrë në një gjendje vendimtare; ju nuk e dini nëse do të mbahet ose jo derisa të kontrolloni përsëri në çdo moment të caktuar. Ftesat janë pranuar, anuluar dhe ri-pranuar; janë dërguar letra; cicërimat kanë bërë zhurmë në atmosferë.
Tani për tani, duket sikur është kthyer përsëri. Por shumë vëzhgues kanë frikë nga një kthim të fundit mano a mano mes presidentit amerikan Donald Trump dhe udhëheqësit të Koresë së Veriut, Kim Jong Un, me një mundësi reale të luftës. Nëse kjo ndodh, faji do të bjerë kryesisht në administratën Trump. Gjuha e rrezikshme që vjen nga Shtëpia e Bardhë – veçanërisht diskutimi i një “modeli të Libisë” për bisedimet – i ka lënë koreano-veriorët të zemëruar dhe të mërzitur. Në Phenian, ajo gjuhë është një kërcënim i nënkuptuar – dhe një shenjë se Shtetet e Bashkuara nuk mund të besohen.
Mjaft ka ndodhur për të justifikuar një takim. Koreja e Veriut ka shkatërruar vendin e saj të testimit bërthamor nëntokësor, ka liruar tre të burgosur amerikanë, ka mbajtur dy takime pozitive me presidentin e Koresë së Jugut Moon-Jae-in dhe ftoi atëherë drejtorin e CIA-s, tani sekretarin e shtetit Mike Pompeo në Phenian.
Për më tepër, koreano-veriorët nuk duan që samiti të anulohet. Për Phenianin, do të ishte relativisht e thjeshtë të afirmohej qëllimi i përgjithshëm i denuklearizimit, të specifikonte disa rezultate, dhe të detajonte një proces diplomatik pasues për të diskutuar eliminimin e arsenalit bërthamor të Veriut. Sa larg dhe shpejt dy qeveritë do të shkonin atëherë është mendim i gjithkujt. Megjithatë, një rezultat i tillë do të ishte i vlefshëm për përpjekjet, duke zbutur njëkohësisht tensionet dhe duke kufizuar sjelljen kërcënuese të Veriut dhe, më e rëndësishmja, duke krijuar një mundësi për reforma të mëtejshme në faza.
Por pengesa më e madhe kanë qenë fjalët për Libinë.
Zyrtarët e administratës u ankuan për fjalët e zemëruara të Veriut dhe dështimin për të pranuar një takim përgatitor në Singapor. Por këto ndodhën pas referimit të administratës ndaj modelit të Libisë, mbështetur nga kërcënimet e veprimeve ushtarake nëse Veriu nuk i pranonte kërkesat e SHBA. Edhe Pompeo me sa duket fajësoi Këshilltarin e Sigurisë Kombëtare Xhon Bolton për debatin.
Bolton, një skifter që nuk bën kompromise dhe një burokrat me eksperience në goditjet pas shpine, shprehu publikisht se modeli për denuklearizimin duhet të jetë Libia në vitin 2003, në thelb paketimin e armëve dhe mjeteve të Veriut dhe dërgimin e tyre në Amerikë.
Megjithëse presidenti amerikan me sa duket u përpoq të minimizonte komentet e Boltonit, ai përfundoi duke kërcënuar ndryshimin e regjimit dhe luftë. Në mes të një diskutimi të ngatërruar rreth Libisë, Trump tha, “Nëse e sheh atë model me Qaddafin, ai ishte një ekzekutim i plotë. Ne shkuam atje për ta rrahur atë. … ai model do të ndodhte në qoftë se ne nuk bëjmë një marrëveshje, ka shumë të ngjarë” me Kim. Zëvendëspresidenti ndoqi me shumë të njëjtën gjë, duke njoftuar se Veriu mund “të përfundonte si modeli libian, nëse Kim Jong Un nuk bën një marrëveshje”.
Ishte një shembull i dyshimtë, pasi arsenali i Koresë së Veriut është shumë më kompleks, përfshirë ato të përfunduar, si dhe inventarin e konsiderueshëm të raketave dhe armëve kimike dhe biologjike. Libia gjithashtu nuk kishte një objektiv joshës si Seuli brenda rrezes së raketave.
Por një gjuhë e tillë është gjithashtu një retorikë katastrofike – ndoshta me qëllim nga Bolton dhe nënpresidenti Mike Pence. Modeli i Libisë vazhdon të mbetet në mendjet e Koresë së Veriut. Kur e vizitova Pyongyangin qershorin e kaluar, u informova se përvoja e Libisë ilustronte pse armët bërthamore janë të nevojshme – diçka që koreanët e veriut ia kanë përsëritur shumë vizitorëve të tjerë. Zyrtarët folën për eliminimin e “politikës armiqësore” të Amerikës, “kërcënimeve ushtarake” dhe “kërcënimeve bërthamore”. Por përvoja libiane do të thotë që garancitë verbale dhe garancitë e letrave kurrë nuk do të bindin që Veriu të heqë dorë nga armët e saj.
Koreanët e veriut janë të vetëdijshëm se historia nuk përfundoi me heqjen dorë të udhëheqësit libian Muammar al-Qaddafi nga armët e tij më të rëndësishme. Presidenti i SHBA Xhorxh W. Bush njoftoi në 2003 se “besimi i mirë i Libisë do të shpërblehet”. Për tetë vjet, Shtetet e Bashkuara dhe Evropa e mbuluan me lule dhe pëshpëritën gjëra të ëmbla boshe në veshin e tij. Në një nga shembujt më famëkeq, Senatorët e SHBA John McCain, Susan Collins, Lindsey Graham dhe Joe Lieberman u mblodhën me Gadafin në Tripoli, duke diskutuar mundësinë e dhënies së ndihmës për ta shpërbluar atë për kundërshtimin e tij ndaj al Kaedës.
Por pastaj një revoltë popullore shpërtheu në vitin 2011 dhe Perëndimi përdori justifikimin e ndërhyrjes humanitare për të nisur një fushatë për ndryshimin e regjimit. Njeriu i fuqishëm libian vdiq një vdekje veçanërisht publike dhe të tmerrshme. Pyongyang ishte duke shikuar. Siç shkroi agjensia zyrtare e lajmeve e Veriut, “shpërbërja bërthamore e Libisë” nga SHBA në të kaluarën, doli të jetë një mënyrë agresioni, me anë të së cilës kjo e fundit e mashtroi me fjalë të tilla të ëmbla si “garanci për sigurinë” dhe “përmirësim të marrëdhënieve” për të çarmatosur veten dhe pastaj e gëlltiti me forcë”. William Tobey, një anëtar i Departamentit të Energjisë të administratës së George W. Bush, e shprehu më thjesht: “Ata u shfarosën”.
Veriu ka nxjerrë përfundime të qarta. Vitin e kaluar, Dan Coats, drejtori i inteligjencës kombëtare, shpjegoi se Kim “ka shikuar, mendoj, se çfarë ka ndodhur në mbarë botën në lidhje me kombet që posedojnë aftësi bërthamore dhe mjetet që ata kanë”. Sa për Libinë, Coats tha, mësimi është, “Nëse keni pasur nukleare, kurrë mos i braktisni ato. Nëse nuk i keni, merrni ato”.
Edhe pse Wall Street Journal u përpoq ta lehtësojë Boltonin duke shpjeguar se ai po fliste për Libinë në vitin 2003, jo në vitin 2011, dy përvojat libiane janë të pandashme në mendjet e koreanëve të veriut. Duke dorëzuar raketat dhe nuklearet e tij, Gadafi ftoi Uashingtonin të përfitonte nga dobësia e tij. Edhe nëse nuk ishte plan i Amerikës që nga fillimi, Uashingtoni nuk ngurroi të rrëzojë partnerin e tij të fundit. Në fakt, Bolton, i cili ishte përfshirë në negociatat e Gadafit, mbështeti goditjen e ushtrisë amerikane kundër udhëheqësit libian.
Modeli i Libisë i kujtoi Kimit për dobësinë e tij ushtarake sapo ai të braktiste armët më të mira – dhe gatishmërinë e Uashingtonit për të vepruar në përputhje me rrethanat. Zëvendësministri i Jashtëm i Koresë së Veriut, Kim Kye Gwan, ishte i qartë: “Kjo është në thelb një manifestim i një lëvizjeje të tmerrshme për të imponuar në shtetin tonë dinjitoz fatin e Libisë apo Irakut, të cilët u rrëzuan për shkak se i dorëzuan vendet e tyre fuqive të mëdha”.
Duke folur për Libinë përfaqëson pikërisht kërcënimet që forca bërthamore e Phenianit kishte për qëllim të shmangte. Megjithëse Trump dhe Pence kërkonin të zbatonin modelin e Libisë për negociatat bërthamore kundër Koresë së Veriut, ky precedent ishte i pandashëm nga zbatimi eventual i forcës ushtarake kundër një vendi të çarmatosur që jo vetëm që nuk kërcënoi Shtetet e Bashkuara dhe Evropën por gjithashtu bashkëpunoi me ta. Duke gjykuar nga kjo, Pheniani nuk ka arsye të heqë dorë nga pengesa e saj më e fortë.
Një tjetër katastrofë diplomatike ka helmuar më tej ujërat. Lehtësimi i shqetësimeve të Veriut është bërë më e vështirë nga ndërprerja e Uashingtonit të marrëveshjes bërthamore të Iranit, e ndjekur nga një sërë kërkesash shumë më të ashpra për Teheranin. Ironikisht, administrata e Obamës kishte shpresuar se marrëveshja e Iranit do të tërhiqte Phenianin. Për shembull, ish Nënsekretari i Shtetit Wendy Sherman tha në vitin 2015 se marrëveshja e Iranit “mund ta vendosë në mendime të dyta Korenë e Veriut rreth rrugës shumë të rrezikshme që po ndjek tani.” Pasi administrata Trump e grisi atë, megjithatë, të gjitha bastet dolën jashtë loje.
Uashingtoni ka këmbëngulur që Pyongyangu të çarmatoset shpejt, para se të jepej ndonjë përfitim, por pas ngjarjeve të fundit shansi u zhduk. Çfarë do të ndalonte Shtetet e Bashkuara nga trajtimi i Koresë së Veriut si Irani? Kjo vlen dyfish, sepse marrëveshja koreane do të ishte dypalëshe dhe akoma më e lehtë për Shtetet e Bashkuara të revokojnë.
Çfarëdo që të ndodhë me samitin, administrata Trump është bërë një pengesë e madhe për mospërhapjen e armëve. Së pari, presidenti hodhi në erë një marrëveshje ndërkombëtare që impononte kontrolle dhe ndërhyrje mbi një proliferator të dyshuar. Tani, administrata ka rrezikuar bisedimet me një vend që ka armë bërthamore dhe po zhvillon raketa balistike ndërkontinentale.
Trump ka theksuar Korenë e Veriut si një palë më të gatshme për t’u angazhuar në diplomaci dhe shumë më të vështirë për të demonizuar si një objektiv të përshtatshëm të aksionit ushtarak të SHBA. Ai i ka demonstruar koreanoveriorëve se Shtetet e Bashkuara, nën administratën e tij, është kombi më obstruksionist dhe i rrezikshëm. Ai e ka bërë të lehtë për Pekinin që t’i rezistojë kërkesave të ardhshme të SHBA, pasi ai braktisi negociatat. I vetmi humbës i sigurt nga gjuha dhe vendimet e presidentit janë Shtetet e Bashkuara./Foreign Policy – Lexo.al
