Prej sa kohësh keni nisur të studioni luftën civile, frankizmin dhe për çfarë motivi?
Prej 22 apo 23 vitesh. Kam kuptuar se asgjë nuk shpjegohej pa rebelimin socialist – separatist të tetorit 1934. Atëhere kam nisur të kërkoj në arkivat e PSOE-së (Partia Socialiste Spanjolle] dhe në shumë burime të tjera lidhur me këtë rebelim. Praktikisht, PSOE-ja dhe separatistët katalanas projektonin një luftë civile me dhunë maksimale. Dështuan, ama nuk i ndryshuan idetë e tyre dhe lufta shpërtheu më 1936.
Cilat janë motivet që çuan në ndryshimin kaq rrënjësor e pozicioneve tuaja? Çfarë i detyrohet kalimit nga një pjesëmarrje rinore në GRAPO [lëvizje terroriste me frymëzim marksist] në një rikonsiderim të regjimit frankist?
Qe një etapë e gjatë reflektimi dhe kërkimi. Në Spanjë thuajse të gjithë i kanë ndryshuar rrënjësisht idetë e tyre, në pjesën më të madhe të reasteve për oportunizëm të pastër e të thjeshtë. Thuajse askush nuk e ka shpjeguar arësyen e ndryshimeve të opinioneve të tij. Besoj se kam qenë ndër të paktët që ka begenisur të shpjegojë arësyet e tij në librin me kujtime “De un tiempo y de un paìs”, lidhur me epokën e GRAPO-s.
Cilët janë historianët që kanë mbrojtur veprën tuaj? Dhe cilët janë ata që e kanë dënuar?
Në Spanjë dhe në Europë prej shumë vitesh është imponuar një vizion semplist dhe fals lidhur me luftën civile: të këqinjtë qenë patjetër frankistët dhe të mirët, “demokratët”, qenë stalinistët, socialistët radikalë, anarkistët, separatistët racist dhe puçistët si Manuel Azaña Diaz (1880 – 1940). Është shumë e vështirë të ndryshohet ky vizion, pasi shumë historianë e kanë bazuar karrierën dhe prestigjin e tyre mbi të. Për këtë arësye e shikojnë si një kërcënim të patolerueshëm që dikush t’i kundërshtojë, sidomos nëse ky dikush vjen nga e majta dhe i njeh mirë versionet e majta dhe “politikisht korrekte”. Më kanë mbrojtur Stanley Payne dhe të tjerë si Carlos Seco Serrano, José Manuel Cuenca Toribio etj. më kanë cituar duke më lavdëruar. Ata që më kanë dënuar – nëpërmjet argumentash ad hominem— janë më shumë tani për tani. Pavarësisht se shumë e dinë që versioni i përgjithshëm lidhur me luftën civile është fals, pak guxojnë të më mbrojnë hapur. Klima intelektuale në Spanjë është mjaft e varfër dhe shumë e mbushur me konformizëm për shkak të “politikisht korrektes’. Por diçka po ndryshon.
Historiani Paul Preston, në librin e tij “El holocausto español. Odio y exterminio en la Guerra Civil y después”, pohon se dhuna e frontit republikan qe diçka spontane dhe shumë herë një reagim ndaj represionit dhe kërcënimeve të së djathtës apo situatave shumë të rënda të padrejtësisë sociale, ndërsa ajo e frontit nacionalist qe një dhunë sistematike. Cili është opinion juaj lidhur me këtë?
Preston falsifikon faktet nga fillimi deri në fund. E kam kritikuar me të dhëna e dokumenta dhe, të kuptohemi, nuk më është përgjigjur. Dhuna dhe terrori i majtë nisën sapo u inaugurua Republika në vitin 1931, me djegien e më shumë se 100 kishave, bibliotekave dhe qendrave mësimore katolike. Vazhdoi më vrasje, djegie e atentate në vitet në vazhdim. Në fushatat elektorale praktikisht të gjitha dhunat u kryen nga e majta. Në rebelimin e vitit 1934 më shumë se 100 klerikë dhe njerëz të djathtë u vranë në Asturie, në Léon dhe në Barcelonë, në Katalonjë. Pas zgjedhjeve të shkurtit të vitit 1936, që qenë të vjedhura, jo demokratike, dhuna u bë masive: djegie kishash, regjistra pronash, lokalesh të djathta, vrasje, 300 të vdekur vetëm në 5 muaj, që janë kulmuar më vrasjen e liderit të djathtë José Calvo Sotelo (1893 – 1936), e kështu me radhë. Në kundërshtim nga sa thotë Preston, terrori erdhi nga e majta, i shoqëruar nga një propagandë ë tërbuar urrejtjeje. E djathta e duroi me pafuqishmëri e indinjatë dhe me rifillimin e luftës civile në korrik të 1936 — në fakt ishte nisur nga të majtët qysh në tetorin e 1934 —, urrejtjet u ndanë midis dy fronteve. Ama terrori i së majtës arriti nivele të paprecedent sadizmi, më të këqija se këto të Shtetit Islamik të sotëm. Për më tepër, vetë të majtët u vranë fort midis tyre. T’i japësh të drejtë Preston demonstron vetëm një mungesë elementare kriteri dhe njohjeje të fakteve.
Sipas mendimit tuaj, cilat qenë shkaqet që çuan në shpërthimin e luftës civile spanjolle?
Shkaku qe shkatërrimi i legalitetit republikan, i nisur në shkurtin e 1936 nga të majtët, me qëllim vendosjen e një regjimi të tipit sovjetik apo anarkik. E kishin provuar në 1934 dhe kishin dështuar. Zgjedhjet e 1936 – të manipuluara, siç edhe e pranoi vetë Azaña — u dhanë atyre “legjitimitetin demokratik” për të imponuar një process të përgjakshëm revolucionar, një shpalle të vërtetë lufte ndaj gjysmës së popullsisë që o duhej t’i nënshtrohej despotizmit revolucionar, ose duhej të rebelohej. Pas 5 muajsh tentative për të arritur një marrëveshje paqësore, të djathtët u rebeluan. Të kuptohemi, rebelim legjitim.
Çfarë mendoni për Ley de memoria historica[i miratuar në 2007 gjatë qeverisjes socialiste të Zapatero, që barazon viktimat e represionit frankist dhe republikan]?
Ka tri tipare kryesore: a) Është totalitar, pasi asnjë demokraci nuk imponon një interpretim të historisë. b) Është moralisht pervers, pasi identifikon si demokratë dhe viktima të frankizmit mijëra vrasësit checas[nga ÇEKA sovjetike] që në përfundim të luftës civile u gjykuan dhe u pushkatuan nga nacionalistët. Është e sigurtë që gjatë represionit ranë viktima edhe disa të pafajshëm, por t’i ulësh në nivelin e kriminelëve të rëndomtë duke i quajtur të gjithë “viktima” zbulon cilësinë morale e autorëve të ligjit. c) Është një ligj që çmonton të gjithë systemin politik e krijuar në tranzicionin demokratik dhe ringjall urrejtjet e frontit Popullor, me të cilin identifikohen autorët e tij. një prej pasojave të tij është mosqeverisshmëria në rritje në Spanjë.
Cili është mendimi juaj lidhur me “tranzicionin spanjoll” [term i përdorur për të treguar procesin që pas vdekjes së Franco në vitin 1975 e ka çuar vendin nga frankizmi në demokraci]?
Fillimisht tranzicioni ka qenë i mirëkonceptuar, “nga ligji në ligj”, që do të thotë nga legjitimiteti frankist në një legjitimitet demokrati. Legjitimiteti frankist konsiston në atë se ka mundur një revolucion, që ka shpëtuar Spanjën nga Lufta e Dytë Botërore dhe që ka lënë një vend të begatë e pa urrejtjet që po ia marrin frymën republikës. Mbi këtë trashëgimi do të duhej të ndërtohej dhe jo mbi trashëgiminë e Frontit Popullor, që qe dhuna, urrejtja, shkatërrimi dhe shpërbërja e vendit. Por Adolfo Suárez González (1932 – 2014) [politikan i djathtë dhe kryetar i qeverisë nga 1976 në 1981], që ishte një politikan përgjithësisht jo i kulturuar dhe që, sipas vetë një rrëfimi të tij, nuk e kishte përfunduar asnjëherë ndonjë libër dhe dinte asgjë nga historia — Mbreti Juan Carlos i I-rë i ngjante – u bëri shumë lëshime të majtës dhe separatistëve, që në realitet qenë shumë të dobët. Të majtët dhe separatistët donin “shkëputjen” për t’u lidhur legalisht me Frontin Popullor. Nuk ia arritën, por nuk i kanë braktisur objektivat e tyre qysh atëhere, dhe sot duken afër që t’i arrijnë, duke krijuar një situatë të rrezikshme.
Cila është në Spanjë situate aktuale e kujtimit të viktimave të represionit republikan? Janë të paanshme institucionet në përkujtimin e viktimave të të dyja palëve?
Gjithçka ka të bëjë me “kujtesën historike” është një mashtrim i pastër, që për shumë është bërë një aferë e subvencionuar. Qëllimi i vërtetë i saj është që të ringjallë urrejtjet e së kaluarës, që tashmë nuk ekzistonin më në Spanjë nga vetë vitet ‘40. Ma shpif sa nuk ka ku të shkojë mjerimi moral i këtyre njerëzve.
A ekziston sot ndonjë lloj përkujtimi për viktimat e persekutimit fetar?
Besoj se nuk ekzistojnë përkujtime zyrtare të kësaj natyre, përjashto ato që bën Kisha në brendësinë e saj. por, në mënyrë të qartë, kur je i mbytur nga përkujtimet false e viktimave të supozuara të frankizmit, është e nevojshme që të kujtohen viktimat reale e Frontit Popullor.
Shumë ju akuzojnë se jeni revizionist dhe frankist. Cila është përgjigja juaj përballë këtyre akuzave?
Revizionimi i historisë është një detyrë shkencore thelbësore. Kush përdor termin “revizionist”, siç bëjnë komunistët me socialdemokratët, zbulon në këtë mënyrë dogmatizmin e tij, fanatizmin e tij. unë nuk jam frankest, se as nuk besoj, as nuk dëshiroj që frankizmi të kthehet. Ajo që mbroj është e vërteta lidhur me fankizmin, e falsifikuar rrënjësist prej “profesionistëve të gënjeshtrës”, siç i quante filozofi – aspak frankist – Julián Marías Aguilera (1914 – 2005). Për gënjeshtrën e është e pamundur të ndërtojë një bahskëjetesë në liri.
Çfarë mendoni për veprat e Hugh Thomas [historian hispanist anglez, një prej të parëve që ka shkruar lidhur me luftën civile] dhe për Stanley George Payne [historian hispanist amerikan]? Dhe çfarë mendimi keni për ato të Preston?
Vepra e Hugh Thomas qe e rëndësishme në vitet e tij, por sot është tejkaluar. Stanley Payne i ka rafinuar progresivisht stuidmet e tij, që më duken çdo herë më të shkëlqyer, pavarësisht se ka në to mospërputhje lidhur me çështje të vogla. Për Preston kam folur më sipër: është paradigma e manipulimit sektar të majtë, që pretendon se është civile.
A ka bërë diçka për kujtesën historike qeveria e fundit e Partisë Popullore?
Një prej fakteve më të rënda të atribuara Suárez ka qenë heqja dorë e të djathtës për të mbrojtur të vërtetën. Ka filluar të mendojë se replikimi i falsiteteve të trasha të së majyës mund të shkaktonte tensione sociale dhe ka përfunduar duke e ndjekur tërësisht politikën e PSOE-së së Zapatero. Është krijuar ideja, vërtet idiote, se demokracia dhe antifrankizmi qenë sinonimë. Në realitet, as Fronti Popullor nuk qe demokratik, as nuk pati një opozitë demokratike ndaj frankizmit: në fakt qenë komunistët dhe terroristët të vetmit që luftuan vërtet kundër Franco. As antifrankistët e sotëm nuk janë demokratë. Përkundrazi, janë një rrezik për demokracinë. Rreziku më i madh.
Cili është opinioni i përgjithshëm në Spanjë lidhur me frankizmin dhe Republikën e Dytë?
Opinioni i krijuar në këto vite është dënimi i frankizmit dhe lavdërimi i Republikës, që ngatërrohet me Frontin Popullor. Por ky opnion, fatmirësisht, po ndryshon. Republika qe pjesërisht demokratike dhe mjaft kaotike. Fronti Popullor qe një tentativë revolucionare që shkatërroi legalitetin republikan. Tentonte të impononte një regjim të ri, por nuk arriti pasi humbi luftën dhe pse ekzistonin tendenca të kundërta midis njëra tjetrës, që shkaktuan dy luftëra civile brenda tij, brenda luftës civile të përgjithshme.
A besoni ju se akademikët kryesorë të sotëm që merren me këto tema janë të paanshëm?
Në përgjithësi, bota akadmeike spanjolle ose është në mënyrë predominuese e majtë, ose vuan prej një terrori të madh ndaj “korrektësisë politike. Për këtë arësye është larg nga të qënit brilante dhe pak janë ata që guxojnë të mbështesin një kriter të paanshëm.
A ekziston një pozicion unanim në botën akademike lidhur me luftën civile dhe mbi Francisco Franco Bahamonde (1892 – 1975)?
Jo dhe çdo herë më pak, për fat. Pavarësisht se tani predominojnë pozicionet e majta.
Sipas mendimit tuaj, a pati ndonjë evolucion regjimi i Franco drejt demokracisë?
Frankizmi u liberalizua progresivisht dhe krijoi kushtet për një demokraci liberale, pa qenë demokratik. Një demokraci nuk funksionon mirë në një vend me shumë mjerim dhe një urrejtje të fortë politike siç qe Republika. Tranzicioni demokratik qe i mundur pa shumë trauma falë trasjëgimisë sociale dhe ekonomike të lënë nga frankizmi. Dhe sot, për fat të keq, gjendja e gjërave po evoluon në kahje të kundërt.
Cila ka qenë vepra e shkruar prej jush që ka shkaktuar më shumë skandal dhe për çfarë motivi?
Qe “Los mitos de la Guerra Civil”, e vitit 2003. Skandali që krijoi ky libër qe i madh, me peticione për ta censuruar, mohime të së drejtës së replikës, sulme personale, përfshi tentativa për të më future në burg nga ana e “demokratëve”. Akoma tani nuk kanë pasur sukses në hedhjen poshtë e një teze të vetme: as edhe një. Mua vetë më është dashur të korrigjoj disa gabime në detaje të librit, të pashmangshëm në një vepër kaq të dendur. Arësyeja e skandalit qe se libri pati një shitje të jashtëzakonshme, zbuluese e sëmundjes së shumë njerëzve ndaj versionit aktual. Zemërimi i tyre ka kontribuar në përhpajen e lubrit dhe qysh atëhere e kanë kuptuar mësimin: është shumë më efikase heshtja. Prej disa vitesh asnjë prej librave të mi nuk është komentuar në masmediat e mëdha.
A mund të na thoni diçka për librin tuaj të fundit “Los mitos del franquismo”?
Në të bëhet fjalë për një rishikim radikal të thuajse gjithçkaje që është shkruar lidhur me atë regjim. E thënë shumë skematikisht, Spanja u ringrit nga një situatë katastrofike, duke tejkaluar vështirësi të mëdha dhe duke sfiduar, pas Luftës së Dytë Botërore, armiqësitë dhe presionet e thuajse të gjithë botës, duke filluar nga superfuqia sovjetike dhe ajo amerikane. Shpartalloi maquis-in, guerriljen komuniste që donte të kthehej tek lufta civile, mundi izolimin ndërkombëtar e dekretuar nga Kombet e Bashkuara, një masë kriminale që donte ta katandiste vendin në uri massive dhe la një regjim të begatë dhe në pjesën më të madhe pa urrejtje./bota.al/
