Nga Carlo Spagnolo
Dekada të mëshimit neoliberal kanë privuar klasën politike nga kujtesa historike e nevojshme për të nxjerrë planin e ri Marshall për kërkesat e krizës së sotme.
Një shpresë po përndjek Europën – shpresa e një plani Marshall për rimëkëmbjen ekonomike.
Pas Luftës së Dytë Botërore, Programi Europian i Rimëkëmbjes i titulluar zyrtarisht (ERP) ishte një program ndihme i Shteteve të Bashkuara që synonte të koordinonte disa të tjerë që punonin paralelisht. Mes shpërthimit të rritjes të pasluftës dhe inflacionit të lartë – dhe frikës në Amerikë se Europa perëndimore po përkulej drejt komunizmit – në vitin 1947 borxhi i lartë i jashtëm dhe mungesa e dollarëve kërcënuan një paralizë të pagesave dhe tregtisë ndërkombëtare.
Ndihma amerikane nga 1947 deri në vitin 1951, që arrinte në rreth 2 përqind të produktit të saj kombëtar bruto, lejoi 17 vendet përfituese europiane të bashkërendojnë dhe të ulin ngadalë ekspozimin e tyre ndaj kreditorëve. Rregullat eshtrënguara të Fondit Monetar Ndërkombëtar, që rrodhën nga konferenca e Bretton Woods të vitit 1944, u pezulluan dhe proteksionizmi u tolerua. Nëntëdhjetë përqind e ndihmës erdhën në pjesën më të madhe të mallrave në formën e – ushqim, grurë dhe qymyr, e disa produkte industriale dhe disa lëndë të para – pjesa e mbetur 10 përqind ishte në formën e kredive industriale.
Bashkëpunimi politik gradualisht lehtësoi detyrën e bankave qendrore europiane, të cilat përfundimisht ngritën Bashkimin Europian të Pagesave në 1951. Gjashtë vendet e ndihmuara formuan Komunitetin Europian të Qymyrit dhe Çelikut në 1951, përpara se të themelonin Komunitetin Ekonomik Europian në 1957.
Plani Marshall ishte një iniciativë politike vizionare: ndihmoi ish armiqtë dhe i dha fund spirales së hakmarrjes midis fituesve dhe humbësve. Ai injektoi besimin në një treg të bllokuar në trashëgiminë e luftës dhe fitoi kohë për të qepur pëlhurën e tregtisë së lirë ndërkombëtare, të copëtuar nga rrëzimi i Wall Street në 1929. Ai integroi zonat industriale të “perëndimit”, përfshirë Gjermaninë Perëndimore dhe Japoninë, brenda një strategjie të rritjes.
Duke kundërshtuar një opinion të gjerë, ERP ndihmoi në ristrukturimin e instrumenteve të ndërhyrjes së shtetit në ekonomi dhe i vuri ato në shërbim të ndërvarësisë. Ekonomia perëndimore-europiane, megjithatë pa dëshirë, mori si një pikë referimi politik modelin amerikan të produktivitetit të lartë, pagave të larta dhe konsumit të lartë.
Modeli i munguar
Sot një program i shpenzimeve publike do të kishte karakteristika shumë të ndryshme. Kush duhet ta përpilojë atë? Neve na mungon një hegjemoni politike, siç janë SHBA-të, të udhëhequra në atë kohë nga Harry Truman dhe një koalicion bipartizan i gatshëm për të universalizuar mënyrën e jetës. Ne na mungon, në mënyrë kritike, një model shoqëror dhe i qëndrueshëm i rritjes. Neve na mungon një armik i përbashkët – kundërshtarët janë brenda, në dy kampe që janë shfaqur në Këshillin Europian. Dhe nuk ka asgjë të krahasueshme me modelin e Bretton Woods, i cili siguroi një kornizë institucionale për të qeverisur atë që ne sot e quajmë ‘globalizëm’.
A do të ishte e mundur të dilej nga kriza vetëm duke hartuar dhe vënë në jetë një model të zhvillimit të orientuar nga eksporti i cili ka ngecur prej të paktën 20 vjetësh? Sinjalet e krizës janë përsëritur vazhdimisht që nga vitet 1990, gjithnjë të provuara përmes likuiditetit të injektuar nga bankat qendrore. Më e rëndë ishte kriza e 2007-08 por të tjerët dolën para tij. Globalizimi është bërë impulsiv dhe i pabalancuar. Sasia e rritjes që kemi pasur në Bashkimin Europian është shtyrë nga Azia dhe jo nga investimet e brendshme.
Shpërqëndrimi nga themelet shoqërore të rritjes ka ushqyer një oportunizëm politik të papërgjegjshëm – ne kemi një klasë politike në Europë të përqendruar në taktikat pa strategji. Nëse plani Marshall pati sukses, ai nuk ishte përmes virtyteve të tij të natyrshme ekonomike, por aftësisë politike të aktorëve të saj kryesorë për ta përdorur atë si një mundësi për rritje demokratike: mëgjithë favorit të ERP për “tregun e lirë”, u mbajt pakti shoqëror që mbështeti Europën. Zhvillimi ekonomik dhe demokratik, me një kthesë antikomuniste, nuk u perceptuan si të ndara.
Sot na mungon një diagnozë e krizës që e vë atë në perspektivë historike. Miopia e klasës politike ka të bëjë me një ideologji neoliberale e cila ka fshirë një histori serioze nga stërvitja e saj, duke fshirë kështu horizontin e saj të përkohshëm. Shumë janë arsyet historike për një ngecje europiane, ku problemet me likuiditetin nuk mund të fshihen.
Synimi i dyfishtë
Duke pasur parasysh kontekstin e ndryshëm sot, më mirë duhet të flasim për një plan Mario Draghi: ish-presidenti i Bankës Qendrore Europiane është figura e vetme e besueshme për një – “Do t’ia dalim me çdo kusht”. Propozimi që Draghi përparoi kohët e fundit në Financial Times ka një objektiv të dyfishtë: të shpëtojë tregun nga një depresion afatgjatë dhe të parandalojë rrëzimin afatshkurtër të firmave.
Paradoksi i borxhit publik për të financuar një rikuperim kapitalist është pikërisht ai i Marrëveshjes së Re dhe planit Marshall. Plani Draghi sugjeron një kredi të pakufizuar për ekonominë ekzistuese, ndërsa sistemi financiar dhe kontrata sociale do të pësonin tensione të thella.
Lindin pyetje. A mundet që edhe një projekt i një gjerësie të tillë të dëshmohet i papërshtatshëm, në mungesë të një fuqie demokratike që mund të disiplinojë tregjet dhe t’i drejtojë ata drejt një koncepti të ri të pasurisë së qytetarëve? Dhe nëse plani Draghi mund të ishte vendimtar për mbijetesën e BE-së në këtë emergjencë, a mund të mbante ai edhe mekanizma parazitare, siç druhet Gjermania? Duhet të sigurohet një garanci kundër këtij rreziku.
Në kulmin e krizës aktuale, një model i ekuilibruar i prodhimit dhe konsumit nuk mund të lindë pa një model politik. Reforma e sistemit financiar, i cili ka dëshmuar se nuk ka mundësi të sigurojë likuiditet në ekonominë reale dhe të mbështesë pasurinë e qytetarëve, mund të jetë i pashmangshëm. Ndërkohë, investimi në të ardhmen e planetit dhe në rritjen e ekuilibruar sociale nuk i përket logjikës së tregjeve.
Le të ngremë hipotezën se BE – me një rol të fortë për Parlamentin Europian – mund të sigurojë drejtimin e dëshiruar për një plan investimesh. Le të lëmë mënjanë dyshimet për vizionin afatgjatë të klasave politike: takticienja Angela Merkel mund të çelte një dritare.
Dikush duhet të kujtojë Kanzlerin dhe Bundesbank që një shtet i Gjermanisë Perëndimore u bë i mundur nga plani Marshall, që borxhet e shtetit gjerman u pastruan nga aleatët perëndimorë në 1948 për të çliruar Deutschmark-in e ri nga ngarkesat e tepërta dhe se dëmshpërblimet e luftës u trajtuan me shumë bujari nga Vendet ERP. Ekziston një detyrim historik me të cilin Gjermania duhet të përfshihet moralisht në krizën e sotme.
Çfarë do të kuptonte një plan Draghi për BE?
Ndërsa PBB e 27 vendeve anëtare, me çmime konstante, arriti në 2019 në rreth 13.9 trilion € dhe ajo e zonës së euros prej 19 vendeve në rreth 11,9 trilion €, një ekuivalent ERP me 2 përqind do të thotë mobilizim 240-280 miliardë € euro – një urdhër me madhësi më të madhe se burimet e rindërtuara të buxhetit të BE-së të vendosura në 20-30 miliardë euro në vit për planin e investimeve të gjelbërta të shpallura në janar nga presidenti i Komisionit Europian, Ursula van der Leyen.
Emergjenca Covid-19 ka modifikuar tashmë një pamje tashmë të zymtë dhe parashikimi është rënie mestaare e PBB-së në BE nga 6-7 përqind dhe në disa vende pothuajse 10 përqind. Shuma e nevojshme, pra, duket shumë më e lartë, katër ose pesë herë më shumë sesa për planin Marshall – le të themi të paktën 1 trilion € për të shpëtuar Europën nga recesioni i pacaktuar.
Pyetja e parë është: kush duhet ta mbajë barrën? Në Këshillin Europian të 26 Marsit, çështja qendronte tek përgjegjësia – BE ose shtet anëtar. Koalicioni që mund ta quanim blloku gjerman po kërkon që shtetet të veprojnë individualisht. Gjermania ka vënë në dispozicion tashmë rreth 170 miliardë euro burime të freskëta shtetërore dhe garanton nga banka shtetërore e zhvillimit KfË për rreth 400 miliardë euro, të rezervuara për ekonominë e saj të brendshme. Nga ana tjetër, shtetet debitorë nuk mund të përballojnë rrezikun e një krize financiare në fund të emergjencës dhe kërkojnë Eurobond të përbashkët dhe përgjegjësi të BE-së.
Kompromisi i arritur nga Eurogroup në 9 Prill nuk do të stabilizojë shtetet më më me borxhe pas urgjencës. Është e paqartë nëse dhe sa plani i rimëkëmbjes ’i cili është në agjendën e Këshillit Europian më 23 prill mund të plotësojë hendekun përmes ndikimit të një buxheti të vogël të BE-së.
Duket se një politikë me vizion të shkurtër po e ndan BE-në për pyetjen se kush paguan. Ndoshta BE nuk duhet të shkelë në dritën e përvojës ERP – polemikat mbi ndarjen e barrës dhe kushtëzimin nuk kanë munguar as atëherë. Banka Qendrore Europiane shkoi një hap më përpara në 26 mars duke ngritur kufijtë për blerjen e borxhit të shtetit, deri në 750 miliardë euro, dhe presidentja e saj aktuale, Christine Lagarde, është zotuar të blejë deri në 1 trilion euro bono private dhe publike në fundi të këtij viti
Në një skenar të tillë, duke pasur parasysh ndërvarësinë europiane, zgjidhja gjermane – duke lënë peshën kryesore për shtetet – mund të bëhet e pranueshme. Por kjo do të kërkonte që rregullat fiskale të Paktit të Stabilitetit dhe të Rritjes të pezulloheshin derisa të bëhej një rikuperim i fuqishëm (kjo zgjati dhjetë vjet me konvertueshmëri nën ERP) dhe që shpenzimet e jashtëzakonshme nga të gjitha shtetet garantohen nga një mekanizëm i përbashkët, i cili tejkaloi për marrësit kushtëzimin automatik vetëvrasës politik të Mekanizmit Europian të Stabilitetit.
Një lloj monedhe virtuale e përkohshme mund të sigurohet nga një grup mjetesh: eurobondi ose ndonjë ekuivalent, sigurimi i likuiditetit për bankat, ‘paratë nga helikopteri’, një kredi e e Banka Qendrore Europiane, blerja e borxhit të shtetit nga BQE, një fond nën Bankën Europiane të Investimeve për bashkërendimin e investimeve, etj.
Kriza strukturore
Kaq shumë zhurmë për politikën kundërciklike pengon përqendrimin në gjërat thelbësore, sepse ky është episodi i fundit i një krize të gjatë strukturore. Thelbësore është bashkërendimi i shpenzimeve: as tregu dhe as shtetet individuale nuk mund të bëjnë pa një strategji të përbashkët investimesh për qëndrueshmëri afatgjatë sociale dhe mjedisore. Një plan i BE për rimëkëmbjen duhet të hartohet për ta bërë Europën më pak të varur nga tregjet e huaja dhe goditjet e jashtme.
Më 1948, Organizata për Bashkëpunim Ekonomik Europian, që bashkërendoi vendet e ERP, shkroi një plan afatgjatë, i cili – megjithëse konsiderohej nga disa historianë një ushtrim statistikor – e orientoi Europën perëndimore drejt “qëndrueshmërisë ekonomike”. Plani Marshall nuk funksionoi gjithmonë mirë, ai ndryshoi me kalimin e kohës dhe u ndërpre në mënyrë brutale nga riarmatimi. Një kompromis transnacional midis shtetit dhe tregut u bë i mundur për shkak të frikës së komunizmit dhe kujtesës së luftës. Në ditët e sotme armiku është i përkohshëm dhe anonim — perceptohet si një çështje sanitare-burokratike dhe jo si një çështje politike.
Një plan Draghi mund të shpëtojë zonën e euros, por a mund të stabilizojë Europën pa ristrukturuar sistemin e saj kapitalist? Për këtë çështje guximi politik duket zhgënjyes. Kriza siguron hapësirë për një zgjedhje midis një kontrolli më të shtrënguar të kapitalizmit mbi individët dhe një program demokratik gjithëpërfshirës: së bashku me planin Draghi, një plan të ri të Beveridge për mirëqenien?
Pa një strategji të mençur politike, trashëgimia e planit Marshall do të humbasë. Dhe BE-ja ose demokracitë e saj do të vdesin të mbytura – dhe jo nga koronavirusi. */socialeurope.eu/
