Lufta për burime natyrore dhe pavarësinë e energjisë gjithmonë inkurajon grupime gjeopolitike të fuqive të mëdha dhe rajonale, dhe duket se aktualisht në Evropë, veçanërisht në Mesdheun Lindor, lojëra të tilla aktualisht nuk kanë kufij.
Për shkak të helmimit të kreut të opozitës ruse Alexei Navalny, autoritetet gjermane po mendojnë të pezullojnë ndërtimin e tubacionit të gazit Nord Stream 2 për të ndëshkuar Rusinë, ndërsa tensionet po rriten midis Greqisë dhe Turqisë për depozitat e mundshme të energjisë dhe më pas për shkak të interesave të ndryshme të vendeve që hyjnë në Mesdhe.
Në këtë rast, qëllimi i Bashkimit Evropian dhe Turqisë është të arrijnë sa më shumë pavarësi nga eksportuesi kryesor – Rusia, në furnizimin me energji. Sidoqoftë, si një pengesë për këtë, ka mosmarrëveshje për interpretime të ndryshme të ligjit detar.
Disa vjet më parë, Shërbimi Gjeologjik i SHBA vlerësoi se Deti Levant përmbante 1.7 miliardë fuçi naftë dhe 122 trilionë metra kub gaz, dhe vlerësohet se vetëm gazi natyror vlen më shumë se 700 miliardë dollarë. Deti Levant kufizohet me Turqinë në veri, Sirinë, Libanin, Izraelin dhe Rripin e Gazës në lindje, Egjiptin dhe Libinë në jug dhe shtrihet në zonën përreth ishullit Srek të Kretës në perëndim, ndërsa ishulli më i madh në këtë det është Qipro.
Prandaj, të gjitha këto vende në Mesdhe shumë shpejt filluan të pretendojnë të drejtën për këto depozita, nga Turqia, Greqia, Izraeli, Qiproja, Egjipti, si dhe Republika Turke e Qipros Veriore, i cili njihet në botë vetëm nga Ankaraja.
Dhe ka interpretime të ndryshme ligjore detare se kush ka të drejtë për energji. Sipas ligjit ndërkombëtar, secili shtet ka të drejtë të shfrytëzojë burimet natyrore brenda 200 miljeve detare të bregdetit të tij, por për shkak të afërsisë territoriale të vendeve mesdhetare, ky rregull nuk mund të zbatohet. Turqia, për shembull, është 274 milje detare nga Egjipti.
Një problem tjetër është me të ashtuquajturat zona ekskluzive ekonomike. Për shembull, zonat ekonomike të Izraelit dhe Libanit në Mesdhe përkojnë me njëra-tjetrën, dhe i njëjti problem ekziston mes Qipros dhe Turqisë. Republika e Qipros ka shpallur një zonë të caktuar si zonë të saj ekonomike, megjithatë, megjithëse Qipro është një shtet i njohur ndërkombëtarisht, Turqia nuk e njeh atë dhe për këtë arsye të drejtat e saj.
Ankaraja dhe Qiproja Veriore kanë nënshkruar një marrëveshje mbi zonën e tyre të përbashkët ekonomike, me të cilën zona ekonomike greke mbivendoset. Turqia më pas nënshkroi një marrëveshje me qeverinë e njohur ndërkombëtarisht në Libi, të cilën ajo e mbështet në konfliktin me gjeneralin Khalifa Haftar, mbi shfrytëzimin e burimeve natyrore në Mesdhe. Me këtë marrëveshje, të dy vendet e ndajnë këtë zonë detare në zona me interes, të cilat kryesisht mbivendosen me zonën ekonomike greke. Një problem shtesë është se Turqia nuk është nënshkruese e Konventës së KB mbi Ligjin e Detit.
Ulja e dominimit të Rusisë
Pse janë nxehur marrëdhëniet në Mesdhe dhe cila është domethënia e depozitave të mundshme të gazit dhe naftës? Në fakt, përveç energjisë dhe rëndësisë gjeopolitike, ato janë gjithashtu një burim i mundshëm i të ardhurave të mëdha.
Zoran Meter, kryeredaktor i portalit Geopolitika, thekson se rëndësia e këtyre fushave për Bashkimin Evropian reflektohet në politikën e diversifikimit evropian të furnizimit me gaz dhe uljen e dominimit të Rusisë në atë segment, i cili tani çdo vit plotëson rreth 33 përqind të nevojave totale të importit të gazit në BE. Ai gjithashtu e lidh atë me ndërtimin e planifikuar të një tubacioni gazi – EastMed Pipeline – që do të shpërndante gazin izraelit dhe egjiptian në Evropë përmes Greqisë.
“Gjithçka që vlen për BE vlen edhe për Turqinë. Strategjia e saj e energjisë bazohet në sigurimin e pavarësisë energjetike. Turqia gjithashtu varet kryesisht nga Rusia për gaz, madje edhe më shumë se BE, duke pasur parasysh se varësia e saj nga gazi rus është rreth 50 përqind. Turqia ka marrë pjesë në ndërtimin e tubacionit të gazit ruso-turk Turkish Stream, i cili u bë funksional në fillim të këtij viti, por kjo nuk do të thotë të heqësh dorë nga strategjia e saj e energjisë për të ulur varësinë nga të tjerët. Në këtë mënyrë, Ankaraja kërkon të rrisë rrugët e saj të furnizimit në një përpjekje për t’u bërë një lloj qendre energjie”, thekson Meter.
Turqia ka “kartat e saj në mëngë”
Nga revista Ballkan shpjegohet se Turqia deri më tani ka përmbushur vetëm 1 përqind të nevojave të saj për këtë burim energjie, që është 45 miliardë metra kub gaz. Pjesa tjetër sigurohet përmes tubacioneve të gazit nga Rusia, Azerbajxhani dhe Irani, ndërsa Turqia gjithashtu importon gaz të lëngshëm natyror nga SHBA, Norvegji, Katar dhe Algjeri.
“Tashmë me zbulimin e gazit në Detin e Zi, nga ku ata njoftojnë se gazi do të rrjedhë tek konsumatorët turq që në vitin 2023, ky vend do të zvogëlojë shpenzimet për importin e këtij burimi të energjisë me 41 miliardë dollarë në vit. “Duke hyrë në garën për depozitat e gazit dhe naftës në Mesdhe, ku ky vend nuk ka një kufi të përcaktuar detar me fqinjët e saj, është e qartë se Turqia nuk po heq dorë nga mundësia për t’u bërë një eksportues i gazit natyror,” komenton Ballkan.
Prandaj, shton Meter, është shumë e rëndësishme për Turqinë të ngrejë çështjen e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve territoriale me Greqinë dhe Qipron. Megjithatë, ekziston një përshtypje se Turqia mbetet gjithnjë e më e vetmuar në protagonizmin e saj, si përballë BE-së dhe Shteteve të Bashkuara, të cilat mbështesin Greqinë, Qipron dhe Izraelin (dhe kështu BE) për këto çështje, tha Meter.
“Sigurisht, politika turke ka ‘kartat e saj nën mëngë’ dhe nuk është aspak e pafuqishme. Çdo lëvizje e mëtejshme do të varet nga vlerësimi i udhëheqjes së saj politike. Prania e re gjeopolitike e Rusisë në vitet e fundit është gjithashtu e rëndësishme dhe pozicioni i saj përfundimtar në çështjet e përmendura të energjisë, të cilat lidhen shumë me interesat e saj si eksportuesi më i madh i gazit, është ende mjaft enigmë. Megjithëse nuk përjashtoj mundësinë e të paktën mbështetjes së heshtur të Moskës për Ankaranë, duke pasur parasysh gjithçka që Rusia ka kaluar kohët e fundit në konfliktin e saj gjeopolitik me Perëndimin,” thotë Meter.
Parisi dhe Roma nuk do të heqin dorë nga pjesa e tyre
Për më tepër, Francës dhe Italisë u është dhënë e drejta për të shfrytëzuar një pjesë të fushave të gazit qipriot, të njëjtat që kundërshton Ankaraja.
Tensionet shpërthyen muajin e kaluar kur Turqia dërgoi anijen sizmike “Oruc Reis” në ujërat e diskutueshme të pretenduara nga Greqia dhe Qipro. Megjithatë, javën e kaluar, “Oruc Reis” u kthye në Turqi vetëm për, siç u tha nga Ankara, “mirëmbajtje rutinë”. Megjithatë, Greqia e quajti atë një hap të parë pozitiv në lehtësimin e tensioneve.
Të dy vendet kanë filluar të komunikojnë në NATO-n, kupola e së cilës kërkon të shmangë incidentet ushtarake. Krerët e BE do të trajtojnë çështjen në një samit në fund të muajit. Gjermania dëshiron më shumë kohë për të negociuar me Turqinë, ndërsa Franca, Qipro dhe Greqia po kërkojnë ndëshkim për Ankaranë.
“Eshtë e vështirë të presësh që Parisi dhe Roma do të heqin dorë nga ajo që u lejohet ligjërisht nga Qipro përmes dhënies së koncesioneve. Kjo pothuajse nuk ndodh kurrë në biznesin e energjisë, duke pasur parasysh përfitimin e saj të lartë dhe lidhjen e ngushtë me interesat gjeopolitikë të vendeve nga vijnë kompanitë e energjisë dhe të cilat janë të lidhura fort me politikën e lartë”, shpjegoi Meter, duke shtuar se Turqia ose do të duhet të ndërhyjë ushtarakisht. siç bëri disa vjet më parë, ose do të duhet të tërhiqet, e cila do të jetë një goditje e rëndë për Presidentin Erdogan.
Interesat e SHBA dhe Rusisë
“Megjithëse kishte një zhurmë paralajmëruese nga të dy palët turke dhe greke, ka pak shanse që BE të lejojë një luftë të hapur. Lojërat gjeopolitike të energjisë mesdhetare do të zgjasin për një kohë të gjatë sepse interesat e jo vetëm vendeve mesdhetare, por edhe të Shteteve të Bashkuara dhe ish-fuqive koloniale janë të mbingarkuara, të cilat me kënaqësi do të ‘lyejnë veten’ me fitime nga shfrytëzimi i naftës dhe gazit nga thellësitë e detit,” komenton Ballkan.
Për sa i përket interesave të Shteteve të Bashkuara dhe Rusisë në Mesdhe, ato janë diametralisht të kundërta, thekson Meter. Shtetet e Bashkuara duan dominim të plotë dhe kontroll të sigurisë në të gjithë pellgun mesdhetar, si dhe izolim të plotë ndërkombëtar të Rusisë, ndërsa Rusia, e cila është e përfshirë në luftërat në Libi dhe Siri, dëshiron një kthim aktiv në të njëjtën gjë, siç ishte gjatë epokës sovjetike.
Ndërkohë, shtetet rajonale do të dëshirojnë të përdorin bashkëpunimin me Rusinë për pozicionimin e tyre më të fortë në lidhje me betejat që po bëjnë me lojtarët e tjerë të mëdhenj.
“Për shkak se aleancat po dështojnë dhe po ndryshojnë, dhe vetëm interesat kombëtarë janë konstante,” përfundon Meter.
