Ndërsa Fluturimi 447 i Air France ishte drejt Oqeanit Atlantik me gati 300 km në orë, piloti Pierre-Cédric Bonin filloi të ketë probleme me kontrollet. Ai dhe ekuipazhi i tij kishin marrë kontrollin pasi autopiloti u fik papritur, me sa duket për shkak të akumulimit të akullit në aeroplan. Ishte një situatë që kërkonte ndërhyrje manuale.
Pilotët, të panjohur me këtë skenar, luftuan për të stabilizuar aeroplanin. Fjalët e fundit të njohura të Bonin, të regjistruara në regjistruesin e fluturimit, ishin: “Ne do të rrëzohemi, kjo nuk mund të jetë e vërtetë. Por çfarë po ndodh?”
Të gjithë 228 pasagjerët dhe ekuipazhi në bord vdiqën atë ditë, 1 qershor 2009. Kur ndodhin aksidente si kjo, që përfshijnë njerëz dhe automjete, zakonisht ka shumë faktorë ose shkaqe por analistët e kanë quajtur tragjedinë e Fluturimit 447 pjesërisht për faj të një mbështetje të tepruar ose besim në automjete. Ata vunë në dukje pritjen e ekuipazhit të fluturimit që autopiloti do të qëndronte i ndezur dhe se sistemet e informacionit të aeroplanit do të jepnin informacion të saktë. Aksidenti i vitit 2009 është një provë që tregon se një mbështetje e tepërt në teknologji çon në vdekje.
Është një fenomen i studiuar mirë fakti se njerëzit kanë më shumë besim se duhet tek teknologjia dhe automatizimi. Pra, njerëzit janë më pak të aftë të dallojnë keqfunksionimet kur po drejton një kompjuter.
Por ajo që është ndoshta befasuese është se tendenca jonë për të “mbi besuar” makineritë është ndoshta e ndikuar drejtpërdrejt nga miliona vjet evolucion.
“Mbi besimi i teknologjisë është një gabim me përmasa marramendëse”, shkruan Patricia Hardré nga Universiteti i Oklahoma në një shkrim pse ne ndonjëherë i besojmë shumë makinave. Ajo argumenton se njerëzve në përgjithësi u mungon aftësia për të gjykuar se sa e besueshme është një teknologji specifike. Kjo në fakt mund të shkojë në të dy drejtime: Ne mund të hedhim poshtë ndihmën e një kompjuteri në situata kur do të na sjellë dobi ose do t’i besojmë verbërisht një pajisjeje të tillë, kur në fund mund të na dëmtojë ne ose jetesën tonë.
Në një eksperiment të fundit, studiuesit krijuan një aparat në të cilin shimpanzetë në një vend të shenjtë në Kenia mund të tërhiqnin një litar për të marrë një shpërblim ushqimi, një copë banane. Por atyre iu paraqit edhe një opsion i dytë, një shpërblim më i madh prej dy copash banane dhe një fetë mollë që jepeshin ose nga një makineri ose një shimpanze tjetër.
Ndonjëherë ishte makineria në skajin tjetër të litarit, herë të tjera ishte një shimpanze, por kurrë të dyja. Sidoqoftë, ndonjëherë makineria nuk jepte shpërblimin dhe nganjëherë shimpanzeja tjetër do të zgjidhte të mos e ndante ushqimin.
Shimpanzeja pjesëmarrëse ka nevojë t’i besojë ose makinës ose shimpanzesë tjetër në mënyrë që të kenë mundësinë e një shpërblimi më të madh të ushqimit.
Studimi zbuloi se, kur një “shok” shimpanze ishte në anën tjetër të litarit, shimpanzeja kishte më pak gjasa të shkonte për të marrë ushqimin. E kundërta ndodhi kur në anën tjetër ishte një makineri. Me fjalë të tjera, ata kishin besim më të madh tek makineritë.
“Ata ishin shumë më hezitues kur “partneri” ishte një shimpanze tjetër”, thotë Lou Haux në Institutin Max Planck për Zhvillimin Njerëzor. Është një nga vetëm disa studime që zbulojnë se rreziku social luan një rol të madh në mënyrën sesi shimpanzetë dhe njerëzit qëndrojnë në botë.
Quhet “neveri ndaj tradhtisë” thotë Haux.
“Frika se mos mashtrohesh nga një person tjetër, e cila mendohet se shkakton emocione më të forta”.
Ekipi hulumtues vazhduan duke kryer një eksperiment tjetër që përfshinte shimpanzetë të cilët e dini se do të merrnin një shpërblim më të madh nëse zgjidhnin opsionin më të pasigurt.
Dhe aty doli një surprizë. Shimpanzetë pushuan së diskriminuari opsionet dhe nuk zgjidhnin më makinerinë.
“Kjo është arsyeja pse ne mendojmë se është një zbulim emocionues, që ata bëjnë dallimin midis botës shoqërore dhe botës josociale në rastet kur ka ende shumë pasiguri përreth”, thotë Haux.
“Ka kuptim kur mendon se sa e rëndësishme është për primatët të negociojnë mjedisin e tyre shoqëror”, thotë Darby Proctor, një psikolog në Institutin e Teknologjisë në Florida.
Sido që të jetë, evolucioni duket se ka ndikuar në gatishmërinë e njerëzve për t’u përfshirë me pasiguri, bazuar në faktin nëse ne mendojmë se po marrim një rrezik social apo jo.
“Evolucioni nuk na ka përgatitur vërtet për faktin se mund të jetë mjaft e kushtueshme të tradhtohesh nga një makinë”, argumenton Francesca de Petrillo në Institutin për Studime të Avancuara në Toulouse. Për miliona vjet, nuk kishte nevojë të zhvillohej një aftësi për të vlerësuar makinat me aq kujdes sa ne vlerësojmë anëtarët e së njëjtës specie. Por sot, kur teknologjia mund të ketë një ndikim të madh në jetën e njerëzve, me siguri ka.
Ka faktorë të tjerë të përfshirë këtu. Duke lënë evolucionin mënjanë, gatishmëria jonë për t’i besuar teknologjisë ndikohet gjithashtu nga njohuritë personale për një makinë ose pajisje. Një studim i vitit 2019 zbuloi se njerëzit kishin mesatarisht 29% më shumë gjasa të jepnin detajet e kartës së tyre të kreditit gjatë një bisede nëse mendonin se po flisnin me një kompjuter kundrejt një qenie tjetër njerëzore. Studiuesit zbuluan se ky efekt ishte edhe më i theksuar në mesin e atyre që kishin një ide se makinat ishin më të sigurta ose më të besueshme se njerëzit.
Pastaj përsëri, ndonjëherë njerëzit raportojnë një ”neveri” të fortë ndaj besimit në teknologji. Shumë sondazhe kanë treguar që njerëzit shpesh nuk janë të kënaqur me idenë e makinave automatike. Ka shumë arsye pse dyshimet për teknologjinë e re mund të zënë vend. Njerëzit mund të kenë frikë të humbasin një pjesë të identitetit të tyre nëse një automat merr përsipër udhëtimin. Ose ata thjesht mund të ndihen skeptikë se një kompjuter do t’iu afrohet detyrave të caktuara me kujdesin dhe shkathtësinë e kërkuar. Kur keni parë njëqind video të robotëve që rrëzohen, ose keni parë një kompjuter që nuk merr komandat, kjo nuk është e habitshme.
Ndër ata që kanë studiuar atë që mund të ndikojë në gatishmërinë e një individi për t’i besuar një sistemi të veçantë teknologjik është Philipp Kulms, një psikolog social në Universitetin Bielefeld në Gjermani. Ai dhe një koleg përdorën një lojë puzzle Tetris, në të cilën pjesëmarrësit bashkëpunuan me një partner kompjuter që gjithashtu kishte kontrollin mbi disa pjesë. Kur kompjuteri e luajti lojën mirë dhe i lejoi lojtarit të ketë qasje në pjesët që u siguruan atyre pikë shtesë, pjesëmarrësit kishin më shumë gjasa të raportonin se i besonin lojtarit kompjuter dhe gjithashtu kishin më shumë gjasa të shkëmbeni pjesë të enigmës me të në një përpjekje bashkëpunuese, gjë që tregon se ata gjithashtu shprehën besim në lojë.
Pra, ne joshemi lehtësisht nga objektet mekanike kur ata fillojnë të sillen pak si një partner social që ka interesat tona.
Pra, në kontrast me personin që ka një episod jo të këndshëm me kompjuterët dhe prandaj nuk ka besim tek të gjithë, individi që ka mësuar të besojë në sisteme të caktuara të tilla si autopilotët e avionëve, mund të mos e kuptojnë se ato po gabojnë edhe pse e shohin se po gabojnë.
Ka një arsye pse ne shpesh herë gabojmë në gjykimin e makinave. Ne kemi evoluuar në një botë ku makinat nuk ekzistonin ndërsa tani kemi gjithë jetën tonë të lidhur me makinat dhe makineritë prandaj është një fije e hollë që i ndan mosbesimin dhe mbi besimin tek makinat dhe makineritë.
Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta “Si”
