Fitorja e Donald Trump në zgjedhjet presidenciale të së martës vjen pas një fushate të nxehtë në zgjedhjet e Shteteve të Bashkuara, e dominuar nga retorika e tij flakëruese dhe ka të ngjarë të lërë pjesën më të madhe të botës “në fije të perit”. Agjencitë e lajmeve e konfirmuan fitoren e ish-presidentit që të mërkurën në mëngjes, duke shënuar një rikthim në detyrë për Trump, 4 vjet pasi ai u mund nga presidenti aktual Joe Biden.
Gjatë fushatës këtë herë, Trump premtoi të trajtojë një sërë çështjesh të brendshme, përfshirë emigracionin dhe inflacionin. Ai sinjalizoi gjithashtu një kthim në politikën e tij të jashtme “Amerika e para”, duke paralajmëruar një kthesë drejt izolimit më të madh dhe më pak bashkëpunim ndërkombëtar.
Por kjo nuk e pengoi Trumpin të bënte pretendime madhështore se ishte në gjendje t’i jepte fund luftës së Rusisë kundër Ukrainës brenda 24 orëve nga marrja e detyrës, duke sjellë paqe në Lindjen e Mesme dhe për të ushtruar dominim mbi Kinën, një nga rivalët më të mëdhenj gjeopolitikë të SHBA-së.
Teksa mund të ketë një hendek midis asaj që thotë dhe asaj që ai është në gjendje të bëjë, ekspertët paralajmërojnë se Trump duhet të merret kryesisht me premtimet e tij. Dhe me botën që po përballet me sfida të panumërta – nga kriza klimatike te luftërat në Ukrainë, Gaza dhe Liban – drejtimi që do të marrë Trump në politikën e jashtme do të ketë efekte të gjera.
Pra, çfarë do të thotë një administratë e dytë Trump për politikën e jashtme të SHBA? Ja një vështrim në disa çështje kyçe dhe se ku qëndron presidenti i zgjedhur.
“Miku më i mirë” i Izraelit
Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu e ka përshkruar një herë Trump si “mikun më të mirë që Izraeli ka pasur ndonjëherë në Shtëpinë e Bardhë”. Teksa ishte në detyrë, Trump zhvendosi ambasadën amerikane nga Tel Avivi në Jerusalem, një lëvizje që u denoncua gjerësisht nga palestinezët dhe ekspertët e së drejtës ndërkombëtare. Ai gjithashtu njohu pretendimin e Izraelit për Lartësitë e pushtuara të Golanit në Siri.
Administrata e tij ndërmjetësoi të ashtuquajturat Marrëveshje të Abrahamit, një seri marrëveshjesh që zyrtarizuan marrëdhëniet diplomatike dhe ekonomike midis Izraelit dhe një grushti vendesh arabe.
Nancy Okail, presidente dhe CEO e Qendrës për Politikë Ndërkombëtare, tha se Trump beson kryesisht se “t’i hedhësh para problemit” është përgjigja për zgjidhjen e konfliktit në Lindjen e Mesme.
Por, ndryshe nga pretendimet e Trump se ai do të sjellë qetësi në rajon nëse rizgjidhet, kritikët thonë se kuadri i tij i “armëve për paqe” ka qenë një dështim, siç dëshmohet nga fushatat shkatërruese ushtarake të Izraelit në Gaza dhe Liban, të cilat kanë shtyrë Lindjen e Mesme në prag të një lufte gjithëpërfshirëse.
Shumë kanë vënë në dukje se SHBA-ja tashmë ka luajtur një rol në avancimin e këtyre konflikteve, kryesisht përmes furnizimit të qëndrueshëm me armë dhe mbështetjes diplomatike për Izraelin.
“Rendi botëror i bazuar në rregulla dhe ruajtja e ligjit të brendshëm të SHBA-së si dhe ligjet ndërkombëtare, shohim se tashmë është thyer dhe minuar”, tha Okail.
Qëndrimi i mëparshëm i Trump në detyrë u përcaktua nga paparashikueshmëria e tij, vazhdoi Okail. 4 vite të tjera paqëndrueshmërie në Shtëpinë e Bardhë mund të kenë pasoja serioze. Konflikti në Lindjen e Mesme tashmë po “vlon”, tha Okail, duke paralajmëruar se presidenca e tij “mund të përshpejtojë gjërat që të shpërthejnë”.
Armiqësia ndaj Iranit
Trump mbajti një linjë të ashpër kundër Iranit si brenda ashtu edhe jashtë Shtëpisë së Bardhë. Gjatë mandatit të Trump si president, SHBA-ja u tërhoq në mënyrë të njëanshme nga një marrëveshje e vitit 2015 që e detyronte Iranin të zvogëlonte programin e tij bërthamor në këmbim të heqjes së sanksioneve ndërkombëtare kundër ekonomisë së tij.
Pas kësaj, administrata e tij vendosi sanksione gjymtuese kundër Teheranit dhe autorizoi vrasjen e gjeneralit të lartë iranian Qassem Soleimani, një sulm që nxiti tensionet në të gjithë rajonin.
“Kur unë isha president, Irani ishte në kontroll të plotë. Ata ishin të uritur për para, plotësisht të kontrolluar dhe të dëshpëruar për të bërë një marrëveshje” – tha ai në një deklaratë të fushatës në fillim të tetorit.
Okail thotë se një tjetër mandat i Trump mund të ushqejë shqetësime mbi “përhapjen e rrezikshme bërthamore”.
Ekziston gjithashtu një mit mbizotërues në Uashington për “përshkallëzimin e kontrolluar”: domethënë, se “zgjerimi aktual i luftës në Liban dhe në Iran, të gjitha këto janë operacione të menaxhueshme dhe të përmbajtura”.
LEXO EDHE: New York Times: Pse Amerika bëri një zgjedhje të rrezikshme
“Sidoqoftë, kjo është një pikëpamje shumë e ngushtë se sa këta liderë kanë në të vërtetë kontrollin e të gjithë njerëzve [dhe grupeve] që veprojnë në Lindjen e Mesme,” shpjegoi Okail.
Ajo shtoi se edhe përbërja e Kongresit Amerikan mund të luajë një rol. Në Uashington, DC, ka “zëra skifterë”, të cilët mund të përpiqen t’i bëjnë presion administratës Trump për të marrë një qasje edhe më ekstreme kundër Iranit.
“Për shembull, [ata që besojnë] se rruga për stabilitet në Lindjen e Mesme është heqja qafe e regjimit në Iran… janë gjithmonë në kërkim të një përgjigjeje të militarizuar ndaj çdo problemi që shohim”.
Por në të njëjtën kohë, disa konservatorë amerikanë janë kundër ndërhyrjeve, duke përqafuar doktrinën “Amerika e para” të Trump. “Kështu që kjo mund të përfshihet në llogari” – tha Okail.
Ukraina dhe Rusia
Trump ka thënë se do të zgjidhte luftën midis Ukrainës dhe Rusisë brenda 24 orëve nga kthimi në detyrë. “Nëse bëhem president, do ta zgjidh këtë luftë brenda një dite” – i tha ai në një intervistë në CNN vitin e kaluar.
I pyetur se si do ta bënte, Trump ofroi pak detaje, por tha se planifikon të takohet me presidentin rus Vladimir Putin dhe presidentin ukrainas Volodymyr Zelenskyy. “Të dy kanë dobësi dhe të dy kanë pika të forta dhe brenda 24 orëve ajo luftë do të zgjidhet. Do të përfundojë”, tha ai.
LEXO EDHE: Analiza/ Çfarë e pret Botën në mandatin e dytë të Trump
Trump – i cili thuhet se ka mbajtur lidhje të ngushta me Putinin – ka kritikuar gjithashtu kërkesat e Zelenskyy për ndihmë shtesë të SHBA-së për Ukrainën, duke thënë se “kjo nuk përfundon kurrë”.
“Unë do ta rregulloj këtë përpara se të marr Shtëpinë e Bardhë si president i zgjedhur,” tha Trump në një tubim në qershor.
Sipas Leslie Vinjamuri, drejtoreshë e programit të SHBA-së në institutin Chatham House në Londër, “Duhet ta besojmë Trumpin për vlerën nominale”.
“Ai supozon se ai mund të arrijë një marrëveshje shumë shpejt [dhe] se ai ka të ngjarë të bllokojë çdo ndihmë të mëtejshme për Ukrainën” – tha ajo.
Për shembull, ekziston mundësia që Trump të arrijë një marrëveshje me Putinin që përjashton kontributin e Zelenskyy – dhe potencialisht mund të lëshojë shumë për sa i përket Ukrainës dhe territorit të saj, tha Vinjamuri për Al Jazeera.
“Ekziston gjithashtu një pyetje se çfarë lloj marrëdhënieje do të kishte ai me Putinin dhe me Rusinë, dhe nëse kjo do ta inkurajonte Rusinë në përgjithësi në kontekstin evropian dhe mendoj se ky është një shqetësim i vërtetë për shumë njerëz.”
Konkurrenca e Kinës
Për vite me radhë, SHBA-ja dhe Kina kanë qenë të mbyllura në konkurrencën gjeopolitike si dy superfuqitë më të mëdha në botë. Vendet janë përplasur për një sërë çështjesh, duke përfshirë tregtinë, Tajvanin dhe dominimin mbi rajonin e Azisë Paqësorit.
Studimi i Grupit Ndërkombëtar të Krizave (ICG) thotë se qasja e Trump ndaj Kinës bazohet kryesisht tek tregtia, duke vënë në dukje se ish-presidenti e vendos marrëdhënien ekonomike të SHBA-së me Kinën mbi çështjet e tjera, siç janë të drejtat e njeriut.
Në vitin 2018, për shembull, Uashingtoni nxiti një luftë tregtare me Pekinin pasi administrata Trump vendosi tarifa për më shumë se 250 miliardë dollarë të importeve kineze. Kjo nxiti një masë hakmarrëse nga qeveria kineze.
Megjithatë, Trump ka shprehur një afinitet për udhëheqësin e fortë të Kinës, presidentin Xi Jinping. Në një intervistë me Fox Neës në gusht, Trump tha se ai e respektonte Presidentin Xi dhe “kishte një marrëdhënie të shkëlqyer me të”, por se “tarifat masive” të tij siguruan miliarda dollarë nga Pekini.
“Ata përfitonin nga ne. Dhe pse të mos e bënin ata, nëse ne ishim aq budallenj sa t’i lejonim ta bënin?” – tha Trump. “Askush tjetër nuk mori para nga Kina. Unë kam marrë miliarda, qindra miliarda dollarë nga Kina.”
Trump ka thënë se ka në plan të vazhdojë politikën e tij tarifore nëse rizgjidhet, duke vendosur një tarifë totale prej 10% për të gjitha importet. Por në mënyrë specifike për Kinën, ai kërcënoi me tarifa deri në 60% për mallrat.
Joshua Kurlantzick, një bashkëpunëtor i lartë për Azinë Juglindore dhe Azinë Jugore në institutin e mendimit të Këshillit për Marrëdhëniet me Jashtë, tha se Trump ka qenë “më i sigurt” dhe “më agresiv” ndaj Kinës gjatë fushatës.
Por Kurlantzick paralajmëron se ish-presidenti “shpesh i thotë gjërat si levë dhe më pas i ndryshon ato”.
“Ndërsa Trump në mandatin e parë ishte disi në gjendje të ndikohej pak nga marrëdhënia e tij me Xi Jinping, ne nuk e dimë realisht se çfarë do të ndodhë tani”, tha ai për Al Jazeera.
Bashkëpunimi global, multilateralizmi
Teksa ishte në detyrë, Trump përqeshi shumë organe ndërkombëtare si Kombet e Bashkuara dhe aleancën e NATO-s dhe u tërhoq nga marrëveshjet shumëpalëshe, duke përfshirë Marrëveshjen e Parisit për ndryshimet klimatike.
Ai ka akuzuar aleatët e NATO-s se nuk po paguajnë pjesën e tyre për mbrojtjen kolektive të bllokut dhe i ka paralajmëruar se qeveria e tij nuk do t’i mbronte ata nëse do të sulmoheshin nga Rusia. Karta e NATO-s përmban një klauzolë të mbrojtjes reciproke për të gjithë anëtarët.
Vinjamuri e Chatham House thotë: “Trump krijon një mundësi për ata që duan të kenë një top shkatërrimtar në rendin shumëpalësh”.
Vendet evropiane po ndiejnë një “dridhje të thellë” nga mandati i dytë i Trump, tha ajo për Al Jazeera. Ata e perceptojnë se kontinenti ka “një sasi të madhe për të humbur në anën e sigurisë” si dhe në bashkëpunimin ekonomik.
“Ka shqetësime reale se Trump mund t’i shtyjë ata më fort për tarifat, për Kinën dhe të jetë një forcë shumë shkatërruese për G7, për të cilën shumë evropianë mendojnë se ka qenë një vend shumë pozitiv për bashkëpunimin, për çështjet ekonomike dhe të sigurisë,” tha ajo duke iu referuar forumit të disa prej ekonomive më të mëdha në botë. “Ata janë të shqetësuar se ne mund të shohim një G6 dhe jo më një G7.” ©Al Jazeera, Përshtati në shqip LAPSI.al
