Nga Christian Reiermann*
Retë po grumbullohen në horizontin e ekonomisë globale dhe rreziku i një recesioni po rritet. Shumë ekspertë besojnë se sistemi bankar ndërkombëtar është i papërgatitur dhe Gjermania ka filluar të bëhet gati për më të keqen.
Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) është si një stacion global i motit për ekonominë, duke regjistruar me kujdes edhe më të voglën nga ndërprerjet në skenën ekonomike botërore. Dhe javën e kaluar, analistët e FMN-së kanë arritur në përfundimin se një stuhi po shpërthen në horizont.
Ekspertët e saj përcjellin me kujdes çdo impuls, dhe në javën e kaluar ata kanë arritur në përfundimin se parashikimi po duket gjithnjë e më i errët. “Unë shoh një formim të reve të stuhisë,” tha David Lipton, zëvendës drejtori i parë i FMN, në Londër, duke shtuar se sistemi bankar botëror nuk është gati për një rënie tjetër. “Puna për parandalimin e krizave nuk është e plotë,” tha ai.
Pikëpamja ekonomike është përkeqësuar pothuajse çdo javë. Një konsensus i përgjithshëm midis ekspertëve të ekonomisë ka dalë se 2019 do të jetë më keq se vitin e kaluar për të gjitha ekonomitë e mëdha kombëtare. Shkëmbimet e aksioneve filluan të binin që vitin e kaluar, me indeksin blu të çipeve të Gjermanisë, DAX, duke humbur pothuajse 20 përqind të vlerës në 2018, ndërsa Doë Jones tregoi humbje gjithashtu.
Rreziqet për ekonominë globale, eurozonën dhe Gjermaninë janë rritur ndjeshëm gjatë muajve të fundit. Politika monetare më e rreptë e SHBA-së, me rritjen e normave të interesit të Rezervës Federale pak para Krishtlindjeve, po krijon një situatë të vështirë për ekonomitë në zhvillim, duke pasur parasysh borxhet e tyre të konsiderueshme, veçanërisht ato në dollarë. Ndërsa normat e interesit rriten, po kështu edhe shuma që duhet të parashikojnë për rregullimin e borxheve të tyre. Konfliktet tregtare të nxitura nga Presidenti i SHBA Donald Trump nuk po i ndihmon as klima ekonomike.
Në Evropë, disa kriza mund të ndizen njëkohësisht në vitin 2019 dhe të ngarkojnë më tej zhvillimin ekonomik. Ende është e paqartë nëse Brexit do të zhvillohet në një mënyrë të rregullt apo kaotike, por sigurisht që do të ishte një barrë për ekonomitë britanike dhe evropiane, duke shkatërruar strukturat e krijuara të prodhimit, duke kërkuar masa të kushtueshme të përshtatjes nga kompanitë dhe duke nxitur pasiguri të konsumatorëve. Pastaj ekziston qasja aventureske e qeverisë italiane ndaj politikës ekonomike, e cila mund të shkaktojë një krizë të re të euros.
Ulja e parashikimeve të rritjes
Për ekonominë gjermane të orientuar drejt eksportit, ky koktej rreziku vetëm i dobishëm që nuk është. Pak para Krishtlindjeve, “rezervuarët” e mendimit ekonomik bënë e parashikimeve të tyre në mënyrë dramatike për vitin e ri. Në vend të rritjes prej rreth 2 për qind, shumica e tyre tani presin diçka më afër 1.5 përqind. Instituti Ifo për Kërkimet Ekonomike në Munih ka pikëpamjen më të zymtë, duke parashikuar vetëm 1.1 për qind rritje për vitin 2019.
Qeveria gjermane gjithashtu do të ulë ndjeshëm pritjet e rritjes së saj në 2019 në raportin e saj vjetor ekonomik që do të dalë në fund të janarit. Aktualisht duket sikur parashikimi i rritjes do të përfundojë në 1.5 përqind në më të lartë, dhe ndoshta edhe më të ulët se ajo. Vetëm disa muaj më parë, në vjeshtën e vitit 2018, Ministria Gjermane e Ekonomisë kishte marrë një normë rritjeje prej 1.8 përqind për 2019.
Këto ndryshime nuk janë të rralla. Në fund të vitit 2017, parashikimet u zhvendosën në mënyrë të ngjashme, por në drejtimin tjetër. Tani, megjithatë, duket se ka ardhur një rënie dhe shumë po pyesin nëse, pas nëntë viteve të rritjes së pandërprerë, një recesion është rrugës. Përvoja tregon se çdo bum-i i vjen fundi në një moment, por askush nuk e di kur.
“Unë jam më i shqetësuar për Gjermaninë,” tha kreu i bankës qendrore austriake Eëald Noëotny së fundmi për gazetën gjermane Handelsblatt dhe vuri në dukje se shumica e parashikimeve kishin një rënie të ndjeshme në lidhje me rritjen ekonomike gjermane. Për herë të parë në vite, performanca ekonomike e Gjermanisë u tkurr gjatë tremujorit të tretë në krahasim me tremujorin e dytë, kryesisht rezultat i një rënieje në industrinë e eksportit, me shitjet e automobilave. Volksëagen, Daimler dhe BMË kanë vështirësi në përshtatjen me standardet e reja të shkarkimeve dhe nivelet e ulëta të ujit të lumit Rhine kanë çuar në probleme të shpërndarjes. Pjesë të rëndësishme nga North Rhine-Ëestphalia nuk ishin në gjendje të arrinin synimet.
Është e paqartë nëse tremujori i fundit në 2018 do të tregojë një përmirësim. “Unë nuk mendoj se nuk ka gjasa që ekonomia tkurret gjithashtu në tremujorin e katërt,” tha Carsten Brzeski, krye-ekonomisti në ING Bank. Sipas përkufizimit – dy tremujorë radhazi të rritjes negative ekonomike – kjo do të thotë se Gjermania tashmë është në fazë recesioni. Nëse kjo është rastësi, shumica e ekspertëve besojnë se do të ishte thjesht një recesion i ashtuquajtur “teknik”, në të cilin GDP mund të tkurret në mënyrë numerike, por pa asnjë pasojë, pasi ekonomia menjëherë do të tërhiqet.
Rritje e eksportit?
Kjo nuk duket e pamundur, duke pasur parasysh se motori i rritjes së Gjermanisë mund të jetë i papunë, por as nuk është duke u nxehur. Forcat lëvizëse mbeten të paprekura. Këtë vit, kërkesa e brendshme në veçanti pritet të ndihmojë ekonominë të vazhdojë të rritet. “Konsumi duhet të rritet, sepse punësimi do të vazhdojë të rritet edhe në vitin e ardhshëm dhe shumë punëtorë do të marrin ngritje,” parashikon Brzeski.
Dhe kompanitë do të investojnë edhe më shumë këtë vit. Shumë prej tyre po prodhojnë me gati kapacitet të plotë dhe, pavarësisht nga pasiguritë, po e konsiderojnë zgjerimin e prodhimit të tyre. Qeveria gjithashtu po ndihmon në stabilizimin e kërkesës. Fillimi i vitit shënoi uljen e taksave dhe pagave në vlerë prej 15 miliardë euro. Autoritetet federale dhe ato shtetërore gjithashtu planifikojnë të shpenzojnë më shumë para në projektet publike të ndërtimit, rrugët dhe hekurudhat.
Nëse norma e euros kundrejt dollarit vazhdon të bjerë, ekonomia mund të fitojë edhe një rritje shtesë nga eksportet, nxitësi tradicional i rritjes së Gjermanisë.
Nëse gjithçka ndodh, rezultati do të ishte kthimi I situatës. Por ekspertët ekonomikë janë të shkëlqyeshëm kur vjen puna për të parë. Ata mund të shpjegojnë pse ka pasur një krizë financiare në vitin 2008, ose pse ekonomia u rrëzua në vitin 1975. Megjithatë, nuk parashikojnë kur mund të arrijnë goditjet e tilla ekonomike.
Instituti i Politikave Makroekonomike (IMK) në kuadër të Fondacionit Hans Böckler, i cili është i lidhur me sindikatat e Konfederatës së Sindikatave të Gjermanisë, ka dalë me një lloj sistemi paralajmërues të hershëm për ekonominë. Hulumtuesit futin një sërë të dhënash për të përcaktuar gjasat e një recesioni
në tre muajt e ardhshëm, pastaj paraqesin rezultatet e tyre në formën e një semafori. E gjelbra përfaqëson një bum, e kuqja një recesion.
Për momentin, drita e trafikut është e gjelbër, që do të thotë një “ngritje mesatare”, shkruajnë ekspertët e IMK. Dinamika themelore e ekonomisë, argumentojnë ata, mbetet e paprekur. Në të njëjtën kohë, megjithatë, ata vërejnë se rreziqet ekonomike po rriten. Kjo reflektohet në shanset e një recesioni të llogaritur nga IMK. Gjatë tre muajve të fundit, rreziku i një recesioni pothuajse është katërfishuar. Në tetor ishte rreth 6 për qind. Në nëntor 15 për qind. Në dhjetor, mbi 23 për qind.
Përgatitje e pamjaftueshme
Nuk ka dyshim se rreziqet po rriten dhe se kjo po ndodh në një nga momentet më të këqija që mund të imagjinohet. Lipton i FMN-së nuk është i vetëm në shqetësimin e tij se qeveritë dhe bankat qendrore nuk janë të përgatitura mjaftueshëm për një rënie.
Shumë vende ende kanë të bëjnë me pasojat e krizës së fundit financiare. Borxhi shtetëror në Francë dhe Shtetet e Bashkuara, për shembull, është rreth 100 për qind e GDP-së së tyre. Nëse do të ndodhte një krizë e re, qeveritë e shumë vendeve vështirë se do të kishin hapësirën financiare për programet e shpenzimeve apo zbritjet e taksave.
Situata nuk është veçanërisht rozë edhe kur bëhet fjalë për bankat qendrore. Një tjetër pasojë afatgjatë e krizës financiare është se shumë vende ende nuk i kanë rritur normat e interesit të tyre në nivele që konsiderohen normale për një situatë ekonomike të ngjashme me atë të sotme. Banka Qendrore Evropiane nuk ishte në gjendje ta bënte këtë sepse do të shtynte një normë inflacioni që tashmë ishte shumë më poshtë objektivit 2 për qind të bankës. Sot, norma e kryeministrit mbetet zero dhe presidenti i Banës Qendrore Evropiane, Mario Draghi, parashikon vetëm rritjen e kësaj norme në vjeshtën e vitit 2019.
Banka Qendrore Evropiane ka mungesa edhe përsa u përket mjeteve të tjera. Përkundër rritjes së qëndrueshme në vitet e fundit, BQE vazhdoi të përmbytë tregjet me miliarda likuiditete çdo muaj me programin e blerjes së obligacioneve. Në të vërtetë, vetëm në fund të dhjetorit, Presidenti i BQE, Mario Draghi, pezulloi blerjet.
Nëse ekonomia fillon të rrëshqasë përsëri, ulja e normave të interesit tashmë jo-ekzistuese nuk është një opsion. Kjo do të thotë që rifillimi i programit të blerjes së obligacioneve është e vetmja mënyrë që BQE të përfshijë paratë në ekonomi si pjesë e një pakete stimuluese, kur të bëhet e nevojshme.
Ministri gjerman i Financave, Olaf Scholz, i Social Demokratëve të qendrës së majtë, i kushton vëmendje të madhe impotencës së BQE-së. Ai dhe zyrtarë të tjerë të lartë të Ministrisë së Financave besojnë se nëse BQE nuk ka instrumentet e saj tradicionale në dispozicion kur të vijë recesioni i ardhshëm, qeveritë do të duhet të fusin hendekun.
Ai ka justifikuar gjerësisht këmbënguljen e qeverisë gjermane për të balancuar buxhetin dhe për të paguar ngarkesën e borxhit duke thënë se kjo është një masë paraprake për më shumë kohë të vështira ekonomike. “Në rënien e ardhshme,” tha ai, “ne do të duhet të luajmë për të marrë masa kundërthënëse”.
Financa të qëndrueshme
Gjermania me të vërtetë llogaritet në mesin e numrit të vogël të vendeve që kanë forcuar financat e shtetit në një shkallë të tillë që nuk ka nevojë të shqetësohet shumë për huamarrjen e tepërt gjatë recesionit të ardhshëm. Këtë vit, ngarkesa e borxhit sovran të Gjermanisë do të bjerë nën nivelin e mandatit të stabilitetit të paktën 60 për qind të GDP-së për herë të parë që nga 2002.
Qeveritë federale dhe shtetërore të Gjermanisë, me fjalë të tjera, janë mjaft të forta për të përballuar rënien e ardhshme. Buxheti i balancuar ka të ngjarë të mbetet histori për shkak të mungesës së të ardhurave nga taksat dhe pagesave më të larta të mirëqenies sociale që do të rezultonin. Por, Ministria e Financave megjithatë do të kishte liri të mjaftueshme për të stabilizuar ekonominë.
Ministria po përgatit fshehurazi një plan emergjence në mënyrë që të përgatitet paraprakisht. Fokusi kryesor i planit është ulja e taksave, me instrumentet e preferuara që janë shkresat më bujare për korporatat. Në krahasim me programet më komplekse të investimeve, efektet e shkurtimeve të tilla janë më të shpejta. Nëse kompanitë janë në gjendje të fshijnë shpejt blerjet si makina, objekte apo struktura, ata kanë më shumë gjasa të investojnë në to. Dhe investime të tilla shërbejnë për të zbutur ose për të përmbysur rënien ekonomike.
Zyrtarët e Ministrisë së Financave janë duke planifikuar stimul shtesë që do të vijë nga shkurtimet në tatimin mbi të ardhurat. Kjo gjithashtu është një lëvizje nga e cila do të përfitonte shumica e kompanive në Gjermani, pasi për 80 përqind të korporatave në vend, tatimi paguhet nëpërmjet instrumentit të tatimit mbi të ardhurat. Për më tepër, masa do të thotë se punëtorët do të kishin më shumë para të mbetura, duke çuar në konsum më të lartë dhe në një efekt stabilizues shtesë për ekonominë gjermane. Në varësi të ashpërsisë së recesionit, Ministria e Financave parashikon shkurtimet e taksave midis 17 miliardë dhe 35 miliardë euro.
Scholz dhe paraardhësi i tij, Ëolfgang Schäuble, hodhën poshtë taksat e hershme duke argumentuar se duke bërë kështu, nxitej rreziku i mbinxehjes së një ekonomie tashmë të qëndrueshme. Ekonomistët kanë frikë nga një zhvillim i tillë, sepse rritja e pakontrolluar shtrembëron strukturat ekonomike dhe bën që rënia që pason te jetë shumë më e keqe.
Por me rritjen e ngadaltë, ky argument nuk zbatohet më. Në të vërtetë, edhe nëse rasti nuk mund të jetë veçanërisht i lumtur, duket sikur gjermanët më në fund do të marrin shkurtimet e taksave për të cilat kanë shpresuar për vite.
*Der Spiegel-Përgatiti për TemA: Diona Çeço
