Nga Moikom Zeqo
Në të gjithë manualet e historisë së mendimit botëror përmenden kryeveprat në kohëra dhe në hapësira të ndryshme. Meqenëse zanafillat dhe gjenezat e strukturave mendore, arketipave dhe monadave filozofike, religjioze dhe kulturore vijnë nga Lindja, është e vetëkuptueshme që të tëra arritjet madhështore dhe të pashlyeshme të mendimit perëndimor, të marrin në konsideratë dhe të sintetizojnë gjithçka paraardhëse, të vlefshme, rezistuese, mbushamendëse, arsyetuese, mbijetuese.
Rrallë herë kam lexuar në jetën time një libër të tillë si ai i prof. Henry Corbin “Historia e filozofisë islame”.
Kjo vepër e mrekullueshme është nga më të fuqishmet dhe nga më interesantet e shekullit të XX.
Prof. Corbin ndryshe nga mendimtarët e tjerë perëndimorë, që shpesh kanë një injorancë të frikshme, absolutisht të pajustifikuar mbi filozofinë e Lindjes, është më i informuari në këtë rrafsh, krahasueshmëria i shërben atij për ballafaqime induktive dhe deduktive, kështu ai konstrukton një arkitekturë të plotë, të tërësishme filozofike dhe mendore.
Është pikërisht Henry Corbin, i cili flet me admirim të pashoq për kryeveprën mendore të Imam Aliut, të quajtur “Nehxh Ul Belaga”.
Prej shumë vitesh miku im, i përkorë dhe i palodhur prof.Dr. Sokrat Ahmataj është marrë me shqipërimin dhe krijimin e aparatit shkencor shpjegues dhe komentues të kësaj kryevepre.
Tashmë kemi në duar një përkthim më të plotë, më të përzgjedhur dhe më përfaqësues.
Figura e Imam Aliut, e quajtur dhe si Imam i Parë, Ali Ibn, Ebi, Talibi (640-661). Lavdia e Imam Aliut vjen menjëherë pas lavdisë së Profetit Muhamed. Historia e këtyre dy emrave është e pashlyeshme.
Imam Aliu qe kushëri i Profetit dhe dhëndër nëpërmjet vajzës së Muhamedit, Fatimesë.
Imam Aliu është ai që filloi ciklin e Imamologjisë, ose siç duhet ndryshe cikli i Pejgamberisë (shiizmi është religjioni zyrtar i Iranit tashmë 500 vjet).
Fjala imam (nuk duhet ngatërruar me fjalën Iman, që do të thotë fe, besim) shënon prijetarin, atë, që udhëheq, udhëhapësin. Në këtë kuptim shpesh lindorët e kanë quajtur Platonin si “Imam i filozofëve”.
Shiizmi e ngriti lart figurën e Imamit të Parë.
Imamologjia lidhet me konceptin e duodecimalistëve, dmth “të 14 Imamëve të dlirë, që përfshijnë Pejgamerin, vajzën e tij Fatimenë si dhe 12 Imamët, që nisin me Aliun e madh”.
Imam Aliu ishte njeri i shkrimit dhe i dijes.
Kjo përcaktohet qartë në kujtesën e madhe të botës arabe. Shkrimet trashëgohen nga Imam Aliu, janë të shumta dhe të ndryshme, janë predikimet dhe meditimet e tij, janë letrat, janë thëniet e zgjedhura.
Kjo trashëgimi e lartë mund të klasifikohet në tre vëllime të mëdha. Detyra e përkthyesit dhe dijetarit bektashian Sokrat Ahmataj ka qenë shumë e vështirë.
Falë dashurisë së tij, vetsakrifikimit të kohës, përkushtimit pa kushte, u bë e mundur që të vijë më në fund në gjuhën shqipe edhe kryevepra më e madhe pas librit të shenjtë të Kuranit, dituria e koncentruar dhe shpalosëse e Imam Aliut.
Vlen të përkujtojmë fjalët e Imamit të Parë, Aliut: “Nuk ekziston ajet kuranor, që nuk ka katër kuptime: ekzoterik (dhahir), ezoterik (batin), kufizim (hadd), e synimi hyjnor (mutala). Kuptimi ekzoteri është për traditën verbale, ai ezoterik për të kuptuarin e brendshëm, kufizimin e përfaqësojnë thëniet, që caktojnë ç’është e lejuar dhe ç’është e ndaluar, synimin hyjnor e ka në dorë ajo që Zoti planifikon dhe substancizon te njeriu në çdo jetë”.
Këto katër kuptime të kujtojnë edhe katër kuptimet e kulturës latino-perëndimore, pra një teori të kuptimeve, një lloj semiologjie, sipas kohës së sotme.
E përmenda faktin e mësipërm, si dhe interpretimin e katërfishtë të fjalëve, për të bërë të qartë çdo lexuesi se fjalët e shkruara nga Imam Aliu janë kulme lakonike të fjalëve në përgjithësi, por kuptimet e këtyre fjalëve lëvizin brenda vetes, kështu kuptimi tokësor, apo individual është edhe qiellor edhe kolektiv, kuptimi profan i përditshmërisë, përcaktohet në mënyrë absolute nga kuptimi provincial i Zotit, si kuptimi më i lartë, predikat të të cilit janë edhe tri kuptimet e tjera. Në këtë pikëpamje shqipërimi i kryeveprës së Imam Aliut është diçka e jashtëzakonshme, që pasuron letrat shqipe dhe i jep dimension universal edhe kulturës sonë kombëtare.
Por nuk duhet harruar asnjëherë se kjo kryevepër e Imam Aliut është një nga librat fetarë më të mëdhenj të botës, që nuk e konkurron Kuranin, por e plotëson, ashtu si është raporti midis Pejgamerit Muhamed dhe Imam Aliut, ku vetëkuptohet përparësia e Muhamedit, por dhe njëkohësia edhe e Imam Aliut në atë që quhet Thelbi Hyjnor.
Dihet që bektashizmi shqiptar dhe ai botëror mbështeten fuqishëm edhe tek Imam Aliu.
Kryegjyshata Botërore në Tiranë dhe Kryegjyshi Botëror Hirësia e tij Haxhi Emond Brahimaj jep një kontribut të rëndësishëm me përkrahjen dhe botimin në shqip të librit “Nehxh Ul Belaga” të Imam Aliut.
Ky libër plot urtësi hyjnore mund të fuqizojë edhe lartëson mendjet tona të përkohshme dhe të kufizuara tokësore, kështu që përfitimi shpirtëror dhe mendor është i pakufishëm.
Duke qenë një libër i mirëfilltë fetar, filozofik, profetik dhe moral, ky libër e bën njeriun të mendojë thellë për ekzistencën e tij, për nderimin ndaj Zotit dhe të shpëtimit të shpirtit nëpërmjet ndërgjegjësimit dhe vullnetit të lirë.
Shpresoj që të gjithë shqiptarët do ta lexojnë dhe do ta kuptojnë këtë libër të madh.
