Një refleksion nga ana e shtetarit të madh italian lidhur me pozicionin italian gjatë Luftës së Ftohtë dhe më tej.
Bashkëbisedimi është realizuar nga Lucio Caracciolo, Drejtor i revistës “Limes”, në vitin 1995
Pse Italia peshon kaq pak sot?
Për të kuptuar rënien aktuale parasëgjithash duhet analizuar origjina. Kështu që duhet kujtuar se cila qene vendosja jonë gjeopolitike gjatë Luftës së Ftohtë. Ne qemë një vend dyfish në kufi: ekzistonte një limes i jashtëm, me vendet e Lindjes, por njëkohësisht ekzistonte edhe një limes i brendshëm, pasi perdja e hekurt e përshkonte Italinë dhe e ndante më dysh – «perëndimorët» miq të Amerikës dhe «lindorët» miq të Bashkimit Sovjetik.
Italia ishte e shënuar nga një kundërvënie ideologjike dhe qytetërimi. Ekuilibrat politikë kombëtarë qnë të kushtëzuar nga konstelacioni gjeopolitik botëror. Kujtoj akoma një bisedë me Giuseppe Saragat, në vitet ‘50: «Po pse beson se e kam prishur unë unitetin me socialistët, përveçse për të zgjedhur Amerikën, Aleancën Atlantike, Perëndimin?». Është e qartë se në këtë gjendje Italia ishte më shumë objekt sesa subjekt i politikës ndërkombëtare. Zgjedhja atlantike ishte e detyruar. Tek ajo konvergjojnë interesi kombëtar italian dhe interesi ekleziast vatikanas: jo vetëm kaq, por nuk qemë në gjendje ta garantonim pavarësinë tonë pa ombrellën atlantike, por ajo ishte e nevojshme edhe për të ruajtur sigurinë e Selisë së Shenjtë, organi qendror i Kishës katolike i ngulitur në territorin tonë. Fakti kurioz është se opsioni atlantik i Vatikanit ishte më shumë ekleziast sesa katolik. I korrespondonte interesave të sigurisë të Selisë së Shenjtë, shumë më pak ndjesisë së çjesës më të mirë të katolicizmit politik italian. Në Demokracinë Kristiane e majta dossettiane ishte neutraliste. Më pas u rreshtua pas De Gasperi, por vetëm pse neutraliteti kishte rezultuar i paparaktikueshëm. Ky i yni qe një atlantizëm sigurie, një atlantizëm minimalist. Veç të tjerash, kjo shpjegon se pse nuk jemi bërë një fuqi ushtarake në nivel me vende me peshë ekonomike dhe demografike të ngjashme, si për shembull Franca apo Britania e Madhe…
Ndoshta edhe pse kishim humbur luftën…
Por amerikanëve nuk u interesonte aspak që kishim humbur luftën! Ata arsyetonin në kontekstin e ri bipolar. Ose andej, ose këtej. Mbi ne ka peshuar gjithmonë dyshimi i neutralizmit. Aleatët na konsideronin atlantistë nga halli, jo të bindur.
Muk na besonin ne?
Jo plotësisht. Mjafton të kujtohet se në rrjetin atlantik Stay Behind hyri më parë Gjermania sesa Italia. Ne nuk na donin. Hymë vetëm falë ndërmjetësimit të Francës.
Doni të thoni se qenë francezët ata që e sponsorizuan Gladion?
Gladio është sajesë. Ju e dini shumë mirë se nuk ka asnjë dokument që flet për Gladio. Jo, unë nënkuptoj rrjetin atlantik Stay Behind – kujtoj akronimin «S./B.» – që do të duhej të organizonte rezistencën në vendet aleate në rast agresioni nga Lindja. Një organizëm me rëndësi jo shumë të madhe, i krijuar mbi bazën e përvojës së Special Operation Executive të dëshiruar nga Churchill dhe OSS-ja amerikane.
Sa peshonte prania e partisë komuniste më të madhe të Perëndimit në perceptimin e Italisë si një vend jo i besueshëm?
Ne kishim gjysmën e vendit nga ana tjetër. Konceptet themelore mbi të cilat mbështetet uniteti kombëtar i partnerëve tanë perëndimorë – atdhe dhe liri – tek ne nuk qenë vlera të përbashkëta. Lidhur me to Italia ishte e përçarë. Komunistët kishin një ide atdheu të ndryshme nga ajo që kishim ne demokristianët, në anën tjetër të perdes së hekurt të brendshme. Nuk qenë tradhtarë të atdheut. Thjesht kishin një konceptim tjetër. Tek të dy, komunistë dhe demokristianë, koncepti i atdheut ishte farkëtuar fuqimisht nga influenca e komunizmit internacionalist nga njëra anë dhe i Kishës nga ana tjetër.
E vërteta është se në Italinë e Luftës së Ftohtë ekzistonin 4 lloje besnikërie, 2 nga njëra anë dhe 2 nga ana tjetër: ne demokristianët qemë besnikë ndaj Italisë dhe Aleancës Atlantike, por edhe në pjesën më të madhe ndaj Kishës kurse komunistët qenë të ndarë midis besnikërisë kombëtare dhe lidhjes kritike me kampin sovjetik. Rrënjët e tragjedisë italiane janë të gjitha këtu. Vetë kur do ta arrijmë të rindërtojmë një ndjenjë të përbashkët të atdheut, do të mund ta rifitonim vendin tonë në botën perëndimore.
Domethënë për ju demokristianët ngrihej një dilemë gjeopolitike dhe morale: t’i ishit besnikë Italisë apo Kishës?
Po rrëfej se nuk e kam pasur kurrë kurajën për ta përballuar haptazi këtë problem.
Por ju personalisht…
Unë nuk jam absolutisht një rast tipik katoliku demokristian. Jam edukuar në një familje të rreshtuar me Republikën gjatë luftës civile spanjolle. Për mua, katolik dhe liberal, problemi ishte tashmë i zgjidhur qysh në fillim.
Po për De Gasperi, për Moro, për Andreotti?
Duhet t’i dallojmë. De Gasperi, i eduktuar në një shtet të vërtetë si Perandoria Austro – Hungareze, ishte një katolik laik, liberal. Zgjedhja e tij për Paktin Atlantik ishte njëherazi politike dhe civilizimi. Moro ishte realist. E pranoi atlantizmin me arsyetim, jo prej bindjes. Zgjedhja e ndërgjegjshme Moro, ashtu si për Dossetti, sigurisht që do të kishte qenë në favor të një Italie neutrale. Kurse atlantizmi i Andreotti qe frut i një ndërmjetësimi të madh. Andreotti lidhi mirë besnikërinë ndaj Kishës dhe besnikërinë ndaj shtetit. Do të ishte shumë interesante që të studiohej politika e jashtme andreottiane dhe të vërehet sesa herë, për arsye të bindjes personale, por edhe të ekuilibrave gjeopolitikë, ai mbajti parasysh interesat e Kishës.
Për shembull?
Le të marrim Luftën e Gjirit. Si President Republike dhe Komandant i Përgjithshëm i Forcave të Armatosura, unë nuk pata asnjë lloj dyzimi, përveçse asaj që i ndodh çdo ndërgjegjeje paqësore dhe kristiane, për ta çuar vendin tim në luftë. E dija shumë mirë se ky nuk ishte pozicioni i Selisë së Shenjtë. Jam dëshmitar i faktit se kjo për Andreotti qe problem. Ai ishte i preokupuar më shumë se unë që ta përputhte strategjinë italiane me atë vatikanase. Dhe këtë amerikanët nuk e vlerësuan. Në realitet, sindroma e 8 shtatorit nuk ka pushuar së rënduari kurrë mbi ne, në perceptimin e aleatëve tanë më të mëdhenj.
Doni të thoni se stereotipi i italianit të pabesë e tradhtar peshonte në gjirin e NATO-s më shumë sesa kërcënimi komunist?
Po ju përgjigjem me një anekdotë. Kur isha Ministër i Brendshëm merresha natyrisht edhe me financimet sovjetike për PKI-në. Gjëja nuk më turbullonte aspak. Nuk jam skandalizuar kurrë se pse komunistët tanë merrnin para nga Moska. Gjatë një mbledhjeje me funksionarë të lartë të ministrisë, ku analizohej transferimi fizik i parave të përtejPerdes së Hekurt në Romë, në një moment të caktuar pyeta: «Në çfarë valute i japin?». Përgjigja: «Dollarë». Unë: «Atëhere lërini rehat!». Gjëja më e lezetshme është se më pas amerikanët shkonin tek këmbyesit klandestinë të valutave për të riblerë dollarët e dërguar nga Moska tek Botteghe Oscure. Dhe e dini pse? Sepse nuk ju interesonte aspak që këto para i shkonin PKI-së, për hatër të Zotit… Jo, Thesari amerikan kishte frikë se mos ishin falsë!
As nuk jam skandalizuar kur kemi zbuluar «Gladio Rossa», domethënë organizatën e krijuar në marrëveshje me KGB-në nga PKI-ja për të shpëtuar shokët, duke i nxjerrë jashtë Italie në rast rreziku. Ironi e historisë, termi i përdorur nga «Gladio Rossa» për ta përkufizuar këtë operacion ishte e njëjta e përdorur nga Stay Behind: «eksfiltrim». Ja pse ndjehem më laik se komunistët: ata skandalizohen pse ne kishim Stay Behind, ndërsa unë nuk trazohem aspak për «Gladio Rossa» e tyre. Në kontekstin e mirëpërcaktuar e Luftës së Ftohtë, thjesht kishim besnikëri të ndryshme. Siç thoshte spiuni i madh Kim Philby, «Kjo nuk është luftë midis kombeve, është një luftë midis religjionesh. Dhe unë rreshtohem nga ana e shokëve të mi të besimit».
Një vend me kufi të dyfishtë, me 4 besnikëri dhe 2 sovranitete – atë kombëtar dhe ekleziast: ju po përshkruani komplikimin ekstrem e kushtetutës gjeopolitike italiane dhe mosbesimin që ajo ngjallte tek partnerët tanë. Domethënë ishte i pashmangshëm profili ynë i ulët ndërkombëtar?
Është e qartë se ne mund të luanim vetëm në mbrojtje. Dimensioni ynë si fuqi ishte shumë i kufizuar sa për t’u imagjinuar si një subjekt i rëndësishëm në skenën botërore. Të qenit i perceptuar nga miqtë tanë më të mirë si neutralistë potencialë sigurisht që nuk na favorizonte. Kujtoj se një herë, kur isha Nënsekretar i Mbrojtjes, skandalizova ushtarakët që po më dëgjonin me një shprehje të trishtuar: «Raporti ynë me Aleancën luhatet midis servilizmit dhe tradhtisë». Fatkeqësisht, ishte e vërtetë. E njëjta skemë riprodhohej në anën tjetër e kufirit të brendshëm, midis komunistëve tanë. Të cilët qenë ideologjikisht dhe antropologjikisht të ndryshëm nga sovjetikët. Dhe ashtu si ne shikoheshim me dyshim nga aleatët perëndimorë, po ashtu edhe ata nuk u pëlqenin aspak shokëve lindorë. Kjo strukturë gjeopolitike e brendshme përfundonte duke e shtyrë Italinë drejt një Ostpolitike të vogël të sajën. Sigurisht, ne qemë vendi perëndimor më aktiv për favorizimin e çtensionimit me Lindjen. Intuita e madhe e Andreotti qe që na lidhi me Ostpolitikën vatikanase – ja, një rast i përputhjes së përkryer të interesave midis Italisë, nga të dyja anët e Perdes së Hekurt të saj, dhe Selisë së Shenjtë.
Si e shpjegoni që ky vend zakonisht pacifist dhe neutralist zgjodhi euroraketat? Mund të na tregoni sesi u maturua kjo zgjedhje, i së cilës ju ishit protagonist si Kryeministër?
Praktikisht zgjedhja për të miratuar instalimin e euroraketave në dhjetorin e 1979 duket e veçantë në këtë aspekt. Ajo qe përcaktuese, pasi Gjermania kishte bërë me dije se do të përgjigjej “po” vetëm në rast se edhe Italia do të pranonte raketat me rreze të mesme Pershing dhe Cruise. Ne demokristianët qemë kompaktë, por kështu qenë edhe laikët e socialistët. Nga ana tjetër, Italia kishte gjithmonë një raport special me Gjermaninë Perëndimore në gjirin e Aleancës Atlantike, edhe prej lidhjeve të privilegjuara midis dy partive të mëdha kristan – demokrate europiane, CDU dhe DC. Por e vërteta është se mundëm t’i instalonim euroraketat për faktin se PKI-ja hoqi dorë nga nja kundërshtim frontal. Kur Ponomarev erdhi këtu për të më bindur me lajka dhe me kërcënime se do ta çante frontin atlantik, ana tjetër e misionit të tij ishte t’i shtynte komunistët të dilnin në rrugë kundër raketave. Por Berlinguer refuzoi.
Domethënë Berlinguer ju la të kuptojë se nuk ishte kundër euroraketave?
Berlinguer dhe unë patë biseda goxha argëtuese. Dy kushërinj sardë, që në sallonin e mirë e sekretarit të Enrico, Tonino Tatò, duke ngrënë panine me proshutë të përgatitur nga e zonja e shtëpisë Giglia Tedesco, diskutonin për strategji dhe për raketa, është një gjë që nuk do ta harroj kurrë… Sot mund të them se atëherë informova aleatët se për të kaluar euroraketat kisha nevojë, nuk them për një politikë bipartiake, por të paktën të informoja me korrektësi opozitën.
Për këtë i thashë NATO-s atë që ishte një sekret jo i komunikueshëm për PKI-në, si dhe i dhashë garanci lidhur me besueshmërinë e Berlinguer. Më duhet t’ju them se ne, për respekt ndaj PKI-së, nuk përfituam sa do të kishim mundur prej kanaleve të tyre të komunikimit me Moskën për të njohur synimet reale e Kremlinit dhe covert operations e tij në Itali. Një ditë do të mund t’ju tregoj sesi unë vetë, pas rënies së Murit të Berlinit, u preokupova të pengoja që rënia e Bashkimit Sovjetik të mos i krijonte siklet PKI-së.
Po kjo Itali e Republikës së Parë ishte apo nuk ishte një gjysmëprotektorat amerikan? Çfarë hapësira manovre kishim?
Nuk kuptohet asgjë nëqoftëse nuk fillohet nga fakti se Lufta e Ftohtë ishte luftë. Jo e luftuar në fushën e betejës, por gjithsesi ishte luftë. Nga ku Bashkimi Sovjetik ka dalë i mundur dhe më pas i shkatërruar. Nga njëra anë kishim dominimin sovjetik; nga ana tjetër ishte një sovranitet elastik amerikan. Çdo aleancë ngrihet mbi një fuqi hegjemone. Shkalla e lirisë e të tjerëve varet nga forca e tyre relative ndaj liderit. Ne ishim një prej subjekteve më të dobët. Nuk them se qemë protektorat amerikan, por gjithsesi… Do të ishte interesante që të rishqyrtohej nga ky kënd gjeopolitik ndërkombëtar fenomene të caktuara që nga ne janë klasifikuar vetëm si shprehje e korruptimit apo e devijimit të aparateve shtetërore.
Për shembull, P2. Unë besoj se P2 ishte një shoqatë ultrasësh proatlantikë dhe proamerikanë, natyrisht e gatuar alla italiançe. E di se është kundër stereotipit aktual, por nëqoftëse nuk çlirohemi nga stereotipet, nuk do të kuptonim kurrë asgjë nga historia jonë dhe nuk do të mund të ecim përpara. Edhe prej pranisë të Selisë së Shenjtë e të PKI-së, Amerika ishte shumë e interesuar për stabilitetin e Italisë dhe ndërhynte çdo herë që ishte e nevojshme për ta plotësuar deficitin e shtetit tonë, i paaftë për ta garantuar pavarësinë e tij.
Në terma konkretë strategjikë, çfarë doni të thoni?
Dua të them se përderisa sistemi ynë i brendshëm me besnikëri të katërfishtë na pengonte që të ndërtonim një ushtri të fortë, për amerikanët qemë aeroplanmbajtësja e tyre në Mesdhe. Për ata si unë që për arsye posti njohin planet strategjike të NATO-s në rast agresioni nga Lindja, ky rol i Italisë është shumë i qartë. Ne qemë platforma për operacionet strategjike të aleatëve. Ishte parashikuar deri ardhja e një divizioni parashutistësh portugezë!
Dhe në planet e sulmit?
NATO nuk ka pasur kurrë plane sulmi. Ka pasur plane reagimi bërthamor, por nuk e ka studiuar kurrë agresionin ndaj Bashkimit Sovjetik.
Në rast të ndonjë sulmi nga Traktati i Varshavës, Italia do të duhej t’i lihej sovjetikëve?
Nuk ka dyshim që amerikanët donin të na mbronin, por shumë do të varej nga qëndrueshmëria e frontit të brendshëm, nga zgjedhja që do të bënte PKI-ja. Nëqoftëse e kujtoj mirë – janë informacione që i kemi pasur pas ‘89 – sovjetikët parashikonin që ta pushtonin Italinë me shumë shpejtësi, në 3 etapa.
Në një fazë të parë sulmi do të mund të zhvillohej përgjatë 2 linjave, drejt Padova dhe Bergamo, duke u nisur nga Hungaria, sipas skemës të Strafexpedition. Faktikisht, më pas kemi mësuar se gjatë një mbledhjeje të Traktatit të Varshavës në Bukuresht Ministri hungarez i Mbrojtjes protestoi tek Kryekomandanti sovjetik i Forcave të Traktatit kur mësoi se pesha fillestare e sulmit kundër Italisë do të realizoheshin nga njerëzit e tij, ndërsa Hungaria ishte nën goditjen e aviacionit tonë në rast reagimi bërthamor. Dhe kupto se ishte e njëjta lojë që i kishin bërë austriakët në Luftën e Parë Botërore, kur kundër nesh kishin avancuar hungarezët!
Faza e dytë parashikonte krijimin e një lloj Linje Gotike sëprapthi; së fundi, ishte planifikuar zbarkimi në Siçili e në Sardenjë. Dhe, në fakt, në rast pushtimi të Sardenjës do të duhej ta transferonim komandën e Stay Behind, të stacionuar aty, drejt një lokaliteti që nuk mund t’ia përmend emrin, pasi është një prej sekreteve të pakta që NATO ka arritur ta respektojë.
Po për sovjetikët, sa i rëndësishëm ishte objektivi Itali?
Është e vështirë ta thuash, por do të doja të citoja një fakt të çuditshëm. Tashmë dihet shumë lidhur me operacionet sovjetike e infiltrimit dhe dizinformimit në vendet aleate. Për shembull, është sqaruar se shumë të ashtuquajtura skandale publike apo ushtarake në Gjermaninë Perëndimore qenë të orkestruara nga agjentë të Moskës. Por në Itali ka një vrimë totale. Penetrimi shumë i sofistikuar i KGB-së dhe i GRU-së në Kanada, në Europën Perëndimore duket se nuk e prek Italinë. Pse? Askush nuk arritur ndonjëherë ta shpjegojë. Por ndoshta arsyeja ishte – dhe shpresoj që miqtë e mi komunistë nuk do të më zemërohen – se nuk ekzistonte nevoja pasi ishte PKI-ja. Kështu, interesat e rreshtimit komunist ndërkombëtar në Itali ruheshin direkt nga Botteghe Oscure. Prania e PKI-së brenda forcave të armatosura dhe të policisë ishte e tillë sa që nuk kishte nevojë për asgjë tjetër.
Si inkuadrohet terrorizmi në lojën e madhe ndërkombëtare rreth Italisë?
Gjatë gjithë jetës time kam qenë mbështetës i karakterit «kombëtar» të brigadistëve të kuq: është fantazi e pastër të lidhësh BR-të me Lindjen apo edhe me Perëndimin. Jo, BR-të qenë italiane, kanë lindur dhe kanë vdekur në ambientin tonë social e kulturor. Ato kanë qenë produkt i konvertimit të PKI-së në demokraci. Qysh nga miti i «Rezistencës së tradhtuar» qarkullonte një ide subversive brenda së Majtës sipas së cilës me bllokimin e kanalit PKI, u gjet shfryrja tek Brigadat e Kuqe. Më në përgjithësi, kapitulli i terrorizmit pret akoma që të sqarohet, por e përjashtoj dorën e bllokut lindor në subversionin e majtë.
Natyrisht, të përjashtosh që grupet terroriste nuk qenë të pilotuar nga Moska nuk do të thotë se nuk mund të kenë qenë të infiltruar nga agjentë të huaj. Ama të infiltruar për të mësuar se çfarë qenë, jo për t’i drejtuar, gjë që ishte e pamundur: sikur KGB-ja të kishte infiltruar PKI-në për ta kontrolluar, sigurisht pa sukses! Ama di me siguri se midis emrave italianë të dyshuar se punonin për Moskën nuk kishte as anëtarë të PKI-së, as njerëz që të kishin qoftë edhe lidhje të jashtme me të.
Domethë masakrat qnë edhe ato autoktone apo futen në një projekt gjeopolitik ndërkombëtar?
Masakrat mbeten të mbështjella me mister. Por unë nuk do të mrekullohesha sikur një ditë të zbulohej se edhe copëza të shërbimeve sekrete të vendeve aleate apo neutrali, jo vetëm armike, të kishin pasur interes në mbajtjen lart të tensionit në Itali midis frontit komunist dhe atij antikomunist dhe, për pasojë, të mbetej i ulët profili gjeopolitik i Italisë. Për masakrat ka 2 konceptime ekstreme, të 2 të gabuar. Ata, si vëllezërit Cipriani, që e lexojnë gjithçka nën prizmin e teorisë së komplotit dhe ata që refuzojnë çdo hipotezë të strategjisë ndërkombëtare tek masakrat. Midis dy ekstremeve qëndron e vërteta, të cilën ende askush nuk e di.
Shpesh është folur për lidhje midis masakrave, terrorizmit dhe mafies. Sipas jush, fakti që Cosa Nostra kontrollonte dhe kontrollon një pjesës të madhe të territorit kombëtar na penalizonte në aspektin aleat?
Sigurisht, na penalizonte si imazh. Ama mafia nuk ka përbërë kurrë rrezik për Aleancën Atlantike. Përkundrazi, tentoj të mendoj të kundërtën… Por sigurisht që ishte dhe mbetet një rrezik për shtetin italian.
Për t’u kthyer tek çështja fillestare, më duket sikur po konfirmoni se ekzistonte një interes i përgjithshëm, në Lindje, por edhe në Perëndim, që Italia të peshonte pak dhe se bombat mund të shërbenin për këtë qëllim.
Po, por në kohën e Luftës së Ftohtë ne kishim një avantazh të madh që sot e kemi humbur. Kishim një politikë të jashtme referimi, atë amerikane dhe të NATO-s. në këtë aspekt, mund të shfrytëzonim dobinë marxhinale, rentën gjeopolitike e të qenit një vend kufitar që kishte brenda vetes një kufi dhe që, veç të tjerash, kishte në territorin e tij Selinë e Shenjtë…
A ishim vërtet kufiri lindor i NATO-s? a nuk ishte Jugosllavia vendi i parë që do të duhej të përballonte një sulm eventual nga Lindja?
Është e vërtetë. Nuk mund ta nënvlerësojmë rolin e Jugosllavisë. Nuk do të mund të bënim politikën të profilit të ulët në kuadrin e Perëndimit – që donte të thoshte të shmangeshin shpenzimet për një ushtri të vërtetë dhe t’i besohej mbrojtjes së jashtme – sikur të mos kishte qenë krijesa e Titos. Duhet t’i jemi përjetësisht mirënjohës Jugosllavisë që na ka bërë të shmangim kontaktin e drejtpërdrejtë me Traktatin e Varshavës. Sikur të mos kishte qenë Jugosllavia, do të na duhej t’i destinonim një kuotë tjetër shpenzimeve tona për armët, në kurriz të mirëqenies së përgjithshme.
Tek ne jo të gjithë qenë të vetëdijshëm për rëndësinë e këtij tamponi gjeostrategjik…
Unë sigurisht që po dhe besoj se kur do të rishkruhet historia e pasluftës e Italisë do të duhet ta rivlerësojmë funksionin kyç të Jugosllavisë. Në planet sekrete të Traktatit të Varshavës Federata Jugosllave konsiderohej si vend armik. Ama është po aq e vërtetë se jo të gjithë e merrnin parasysh. Si Kryeministër, kujtoj se kur u paraqit në vendimin tim një marrëveshje ekonomike bilaterale me Jugosllavinë, disa funksionarë më nënvizuan se kishte probleme lidhur me tregtinë e duhanit. I pyeta ata se mos kishin shkalluar nga trutë. Po si, me një partner të kësaj rëndësie ne do të futemi në çikërrima, në grindje për punën e duhanit?
Por tani ky komoditet relativ gjeopolitik ka mbaruar.
Ka mbaruar përgjithmonë. Për këtë, sapo ra Muri i Berlinit, lëshova një alarm. Pas bashkimit të Gjermanisë asgjë nuk do të ishte si më parë, si në politikën e brendshme, ashtu edhe në atë të jashtme. Por më morën për të çmendur, preferuan të shtiren sikur nuk kishte ndodhur asgjë. Në fakt, çfarë kishte ndryshuar?
E para, Amerika është më pak e interesuar ndaj një Europe jo më terren kontestimi me superfuqinë sovjetike. Pastaj, përtej çdo retorike, gërmadhat e Murit na kanë risjellë në realitet lidhur me Europën: aspak subjekt politiko – strategjik, në realitet ishte dhe mbetet një lloj Comecon-i i përmbysur, një ngrehinë pastërtisht ekonomike. Së dyti, pavarësia e Kishës nuk ka më nevojë të mbrohet, pasi nuk kërcënohet më. E treta, është zhdukur PKI-ja. Nuk ekziston më as edhe DC-ja, që do të thotë fund i raportit special me CDU-në dhe, për pasojë, me Gjermaninë. Me Shtetet e Bashkuara mbetet një lidhje e veçantë, por me ne në rolin e shërbyesit. Çfarë po bëjmë me aleatët tanë në konfliktin boshnjak? U ofrojmë bazat ushtarake.
Si ka mundësi që nuk u kemi kërkuar një tarifë amerikanëve? Nuk kemi as ridiskutuar marrëveshjet sekrete për bazat e tyre në Itali, muhabet i viteve ‘50…
Tarifa ishte mbrojtja që na garantonin dhe që tani nuk ekziston më.
Atëherë, sipas jush, çfarë mund të bëjmë?
Duhet të bëjmë pyetjen që e kemi evituar gjithmonë: Cili është interesi ynë kombëtar? Si mund t’i mbrojmë interesat tona në një botë kaq të komplikuar? Më parë kishim referime të detyruara: politika jonë ushtarake ishte ajo e NATO-s, politika jonë ekonomike ishte ajo e Komunitetit Europian, politika jonë ideologjike ishte ajo e Kishës. Maksimumi merrnim ndonjë liri të vogël, falë sigurisë strategjike të garantuar nga jashtë. Po tani çfarë po bëjmë? Sa më shpejt të hapim një debat demokratik lidhur me interesin kombëtar, aq në mirë është. Ndjenja ime e alarmit menjëherë pas ’89 ishte e gjitha këtu. Isha dhe jam i frikësuar nga përçarja e vendit. Në vend që të bashkohej, pas përfundimit të Luftës së Ftohtë Italia është përçarë më tej. Armët e vjetra ideologjike nuk janë ulur. Ama duhet të kuptojmë se ose ia arrijmë ta bashkojmë komunitetin kombëtar rreth vlerave themelore, idesë së atdheut dje interesit kombëtar, ose nuk do të mund të bëjmë më politikë të jashtme.
Le të marrim një shembull konkret: interesi ynë kombëtar është të luftohet mafia. Por duket sikur dëshirohet të përdoret lufta kundër saj si argument polemike të brendshme. Intereson më shumë të akuzohet armiku politik për dobësi apo për përulje ndaj mafies sesa të ndërtohet uniteti kombëtar në luftë kundër saj. Duke pasur parasysh se problemi nuk zgjidhet më në planin policor apo gjyqësor, por në atë politik dhe social. Nuk ekziston as zgjidhje ushtarake, as zgjidhje gjyqësore. Do të jem më i qartë: tashmë ka dy vjet që prokurorë dhe policë njoftojnë se kanë arrestuar krerët e mafies. Çdo ditë ia presim kokën mafies. Megjithatë, fatkeqësisht, mafia është gjithmonë e gjallë. Sepse shtiremi sikur nuk e dimë se krerët, siç e do rregulli në çdo organizatë, zëvendësohen.
Domethënë për ju prioriteti i parë i politikës tonë të jashtme është politika e brendshme?
Ne nuk mund të bëjmë më politikë të jashtme pa rikompozuar unitetin kombëtar. Fillimisht ia e bënim edhe falë ndarjeve tona, por tani nuk mund t’ia lejojmë më vetes. Për këtë arsye unë jam për një Asamble Kushtetuese të re. që nuk do të ishte vetëm një fakt institucional, por një fakt kombëtar, një fluturim lart për të rikompozuar unitetin kombëtar. Sigurisht që nuk mund ta rindërtojmë vendin duke vazhduar ta quajmë shoshoqin fashist apo komunist.
Por ndërkohë a nuk ekziston rreziku që të marxhinalizohemi nga Europa që funksionon?
Nuk është rrezik, është realitet. Në konceptin e rrezikut ndodhet mundësia e një alternative, në kuptimin që situata është ende e hapur. Por kam frikë se kemi shkuar shumë përtej, se Europa nuk na do më. Të paktën, deri kur të mbetemi kështu siç jemi. Megjithatë unë jam fuqimisht në favor të Europës me dy shpejtësi. Unë besoj tek Europa, ama jam i bindur se duhet të jetë një gjë krejtësisht ndryshe nga ajo që kemi sot. Fillimisht, Europa ishte këtej Perdes së Hekurt, kurse tani nuk mund ta konceptojmë më pa ato vende që gabimisht i quajmë Lindje, por që janë zemra e Europës. Praga, Budapesti, Krakovi, Varshava, Bratislava çfarë janë? Azi? Katër zemrat e Europës kanë rrahur gjithmonë në Romë, në Paris, në Londër (me të gjithë dallimin e saj) dhe në Pragë. Italia mund dhe duhet të jetë pjesë e këtij projekti të ri gjeopolitik.
Po në rast se do të formohej vërtet një bërthamë e fortë franko – gjermane apo deri një Framania (shkrirje e Francës dhe Gjermanisë), çfarë interesi do të kishin këto vende për të na mbajtur brenda Europës?
Do të vazhdonin të kishin, në mos tjetër pse jemi pjesë e tregut të tyre. Por natyrisht që duhet të shpëtojmë vetë, por të mos pritur dhuratë nga Zoti. Nga ana tjetër, cila është alternativa? O të bëhet bërthama e fortë, o të mos bëhet asgjë. Sigurisht nuk do të bënim asnjë hap përpara nëqoftëse qëndrojmë kështu siç jemi, të kufizuar nga ai manual llogaritarësh që është Traktati i Maastricht. Në traktat pa shpirt, në të cilin nuk ka asnjë gjurmë të fakteve epokale të 1989. Shikohet shumë mirë se është një tekst i shkruar në zyrat studimore e Bankave Qendrore, as në zyrat studimore të Ministrive të Jashtme jo…
Po më një skenar Framanie a nuk ekziston rreziku i ndarjes së Italisë? Një pjesë të shkojë me Europën franko – gjermane, kurse tjetra të qëndrojë e kapur pas Mesdheut afro – ballkanik.
Po, rreziku ekziston. Fraktura rezistuese midis Veriut e Jugut dhe përdorimi i mundshëm gjeopolitik i saj mbetet intuita e madhe e asaj partie të borgjezisë së rreckosur – e them në kuptim jo fyes, një Lumpenburgertum në qasjen sociologjike – marksiste të Lumpenproletariati, domethënë të një proletariati pa vetëdije klasore – që është Lidhja. Umberto Bossi e ka kuptuar se Europa mund ta ndajë Italinë dhe ai do që të jetë i sigurte se Veriu i tij qëndron në Europë. Ama kjo duhet të na shtyjë që ta përshpejtojmë rikompozimin e vendit, jo të frenojmë bërthamën e fortë apo shumë të fortë. Përndryshe, duke ndjekur këtë objeksion, duke mos pasur një ushtri të fortë do të duhet ta bojkotojmë raportin special midis Francës dhe Gjermanisë në aspektin atlantik.
Do ta kujtoj gjithmonë atë që më tha Helmut Schmidt, një prej shtetarëve më të mëdhenj që unë kam takuar ndonjëherë, kur shkova ta takoja në 1984 në shtëpinë e tij të vogël në periferi të Hamburgut: «Pa një raport special midis Francës dhe Gjermanisë nuk do ta bëjmë kurrë Europën. E kuptoj se ju mund të jeni xhelozë, por nuk ka alternativë». Nuk e di nëse një ditë do të mund ta realizoj ëndrrën time të vjetër për t’u bërë Ministër i Jashtëm (rrini të qetë, është vetëm një ëndërr!), por, në përvojën time politike ndërkombëtare, kam mësuar se nuk ka gjë më të dëmshme për interesin kombëtar sesa të kërkosh të bësh më shumë nga sa mundesh. Në rast se kërkon të mbidimensionohesh në politikan e jashtme, e bën veten qesharak. Dhe kur vjen momenti i redde rationem, atëherë ka dhimbje.
Duhet të bëjmë politikë të jashtme për atë që jemi, as më pak e as më shumë. Nuk jemi Franca apo Gjermania. E megjithatë mund të bëjmë shumë, në rast se jemi të vetëdijshëm për vetveten. Sigurisht, nëqoftëse shoh sesi jemi jashtë loje nga lufta në Jugosllavi – edhe pse aleatët tanë kanë dashur kështu me pretekste të ndryshme – nuk mund të alarmohem. Ama është e qartë se kur miqtë tanë perëndimorë shikojnë në shtëpinë tonë dhe shikojnë në të kaos e luftëra fraksioniste, nuk mund të kenë besim tek ne. Këtë besim duhet ta rifitojmë në terren. Nuk ka më shumë kohë për ta bërë.
Përgatiti
ARMIN TIRANA
