“Sa planetë?” Kjo pyetje u shtrua nga Mahatma Gandhi ndërsa parashikonte implikimet mjedisore të Indisë duke ndjekur rrugën e zhvillimit të burimeve, të iniciuar nga Britania. Pyetja ende bën jehonë.
Siç e ka thënë Forumi Ekonomik Botëror, “lidhja ushqim-energji-ujë” është në telashe. Ngrohja globale është kriza më alarmante nga të gjitha. Sa planetë do të duheshin nëse të gjithë në Kinë do të jetonin në McMansions dhe do të vozisnin makina me karburant, siç bëjnë shumë amerikanë?
Për disa manjatë, zgjidhja është të gjejnë më shumë planetë. Pesëmbëdhjetë vjet më parë Elon Musk ishte aq i shqetësuar për ndryshimin e klimës që e bën Tokën të pabanueshme, sa tha me zell recensuesi, se synonte ta shndërronte njerëzimin në një specie multi-planetare. Ai që nga ajo kohë ka futur pasurinë që po bën në Tesla, kompania e tij e makinave elektrike, në ndërtimin e raketave gjithnjë e më të mira në SpaceX.
Këtë muaj Jeff Bezos u tërhoq nga drejtimi i Amazon, një goliath i tregtisë elektronike, për të kaluar më shumë kohë në Blue Origin, ndërmarrjen e tij të raketave, të cilën ai e quan puna e tij më e rëndësishme. Kriza e ardhshme e energjisë, ka deklaruar ai, do të thotë se “ne duhet të shkojmë në hapësirë për të shpëtuar Tokën”.
Në të kundërt, Bill Gates, bashkëthemeluesi i Microsoft, i ka këmbët fort në tokë. Ai është po aq i shqetësuar për ngrohjen globale sa edhe ata trilionerë, por sipas këndvështrimit të tij ka vetëm një planet që ka rëndësi.
Libri i tij i ri, “Si të Shmangni një Katastrofë Klimatike”, i kushtohet pajtimit të aspiratave të ligjshme të miliarda njerëzve për përparim ekonomik, që rezulton me dëm mjedisor. Nëse njerëzimi do të fitojë garën e madhe midis zhvillimit dhe degradimit, shkruan ai, inovacioni i gjelbër duhet të përshpejtohet.
Kalimet e mëparshme të energjisë – për shembull, nga qymyri në naftë – zgjatën shumë dekada. Por duke pasur parasysh nevojën e ngutshme për dekarbonizimin e ekonomisë globale, thotë Z. Gates, “ne duhet të detyrojmë një tranzicion të shpejtë, të panatyrshëm”.
Ai dëshiron që qeveritë të rrisin fondet pesëfish për kërkimin e klimës në një dekadë; duke zbuluar investimet e tij, ai i nxit ata të bëjnë bast në fusha të tilla premtuese, por të rrezikshme si energjia e përparuar bërthamore.
Duhet të ketë më shumë prokurime të gjelbra (një rrugë që Kina ka ndjekur me panele diellore dhe makina elektrike) dhe rregullim më të gjelbër. Por baza e argumentit të tij është futja e një çmimi domethënës të karbonit, për të llogaritur eksternalitetet e përfshira në përdorimin e energjisë së pistë.
Z. Gates nuk është i pari që i çon përpara këto propozime. Përveç statusit të tij si një nga njerëzit më të pasur në botë dhe filantropët më bujarë, dy gjëra e bëjnë aprovimin e tij bindës. Së pari, ai nuk është një ambientalist refleksiv.
Angazhimi i tij i gjatë për shëndetin publik dhe zbutjen e varfërisë e bënë atë të kundërshtojë kauzat e lehta të gjelbra si ndalimet joshkencore të Europës për organizmat e modifikuar gjenetikisht.
Në një kapitull prekës, ai vë në dukje se të varfrit e Afrikës ende nuk kanë shijuar përfitimet e “revolucionit të gjelbër” të parë në shkencën bujqësore, i cili nga vitet 1960 rriti rendimentet bujqësore dhe shpëtoi një miliard njerëz në Azi nga uria; ata kanë shumë nevojë për më shumë risi të tilla në shkencën e kulturave dhe plehrat.
Ai u zgjua nga kriza e klimës ndërsa u bë e qartë se të varfrit në botë, të cilët kanë kontribuar më pak në problem, ka të ngjarë të vuajnë më shumë nga uria, thatësira, ngritja e deteve dhe efekte të tjera të ngrohjes globale.
Së dyti, Z. Gates ka qenë prej kohësh alergjik ndaj rregullimit nga lart-poshtë. “Mund të duket ironike që po bëj thirrje për më shumë ndërhyrje të qeverisë”, pranon ai. “Kur po ndërtoja Microsoft-in, unë mbaja distancë nga politikëbërësit në Uashington”.
Meqenëse ai favorizon instinktivisht tregjet, rekomandimet e tij të politikës kanë më shumë peshë sesa thirrjet e zakonshme të dëgjuara sot në Amerikë dhe Europë për shpenzime të kontrollit të zbrazët, në Green New Deals. Një shtytje e kalibruar me kujdes nga maja, këmbëngul ai, do të shkaktojë një cunami investimesh dhe shpikjesh të sektorit privat.
Pjesa më e madhe e librit të tij i kushtohet një vlerësimi mjaft të dobët të pretendentëve në garën për të zgjidhur problemin e klimës. Sipas këndvështrimit të Z. Gates, elektriciteti dekarbonizues është “gjëja më e rëndësishme që duhet të bëjmë për të shmangur një katastrofë klimatike”.
Kjo jo vetëm sepse energjia elektrike përbën më shumë se një të katërtën e emisioneve të drejtpërdrejta të gazit serrë (GES) të shkaktuara nga aktiviteti njerëzor sot, por sepse energjia e pastër mund të mundësojë një zhvendosje në transportin me karbon zero (mendoni makinat elektrike). Industria e gjelbërimit është më e vështirë, pranon ai, por ai tregon përparime edhe në zona të tilla, jo seksi, si çimento me karbon të ulët dhe çeliku.
Misioni i mundshëm
Z. Gates merr disa parulla të gjelbra, të cilat ai i konsideron të guximshme, edhe pse të tjerë do të gjejnë një mendim të vjetër. Ai është një mbrojtës i palodhur i energjisë bërthamore pa karbon, përkundër dështimit të industrisë për të zgjidhur problemet serioze përreth mbeturinave dhe përhapjes. Ai ndëshkon ata që bëjnë një fetish nga teknologjitë e erës dhe diellit, duke theksuar kufizimet e gjeneratës në të cilën përfshihen.
Shumë ambientalistë po kërkojnë ulje të emetimeve të GES deri në vitin 2030. Z. Gates hedh poshtë se: ajo që ka më shumë rëndësi, kundërshton ai, po shkon në një bazë karboni “zero” deri në vitin 2050, që do të thotë se çdo emetim i GHG-ve të bëra nga njeriu kompensohet nga thithja dhe sekuestrimi.
Në mënyrë provokuese, ai pretendon se “reduktimet deri në vitin 2030 në mënyrë të gabuar në të vërtetë mund të na pengojnë, të mos shkojmë kurrë në zero”. Për shembull, një hedhje pa frymë nga qymyri i ngarkuar me karbon në gazin natyror tingëllon miqësor ndaj klimës, pasi kjo do të çonte në një rënie të emetimeve të sektorit të energjisë brenda një dekade.
Sidoqoftë, ajo do të bllokonte teknologjinë e gazit – e cila nuk është pa karbon – në rrjet për dekada, ndoshta duke bllokuar miratimin e alternativave më të mira. “Gjërat që do të bënim për të marrë ulje të vogla deri në vitin 2030 janë rrënjësisht të ndryshme nga gjërat që do të bënim për të arritur në zero, deri në vitin 2050”, këmbëngul ai.
Aspekti më freskues i këtij libri është përzierja e fortë e realizmit me sy të ftohtë dhe optimizmit të thërrmuar nga shifrat. Z. Gates zbulon se kur mori pjesë në samitin e Parisit për ndryshimin e klimës në 2015, ai kishte dyshime serioze rreth gatishmërisë së njerëzimit për të marrë përsipër këtë detyrë Herkuliane: “A mund ta bëjmë me të vërtetë këtë?” Edhe tani, pasi bëri çështjen pse bota duhet ta bëjë dhe urgjentisht, ai mendon nëse sfida e klimës do të jetë më e vështirë sesa të vendosësh “një kompjuter në çdo tryezë dhe në çdo shtëpi”.
Kjo është një analogji e dobishme, sepse vizioni tekno-utopik i një interneti global u duk si i pamundur të arrihej disa dekada më parë, siç duket tani zgjidhja e krizës së klimës. Ken Olsen, themelues i Digital Equipment Corporation, një firmë pioniere kompjuterash, njëherë deklaroi prerazi: “Nuk ka asnjë arsye që dikush do të dëshironte një kompjuter në shtëpinë e tij.” Megjithatë, shumë shpejt revolucioni dixhital pati sukses – për shkak të një konvergjence të lumtur të forcave nga lart-poshtë dhe përçarjeve nga poshtë.
Z. Gates dëshiron që i njëjti kombinim të marrë në dorë ndryshimet klimatike. Ai pranon fuqinë e shtetit dhe nevojën për bashkëpunim ndërqeveritar, diçka që nuk dëgjohet shpesh nga tekno-liridashësit; por ai gjithashtu bën thirrje për më shumë ambicie të gjelbra dhe ndërmarrjen e rrezikut nga investitorët afatshkurtër dhe bosët e ndërmarrjeve.
Në fund të fundit libri i tij është një abetare se si të riorganizojmë ekonominë globale në mënyrë që inovacioni të përqendrohet në problemet më të mëdha të botës. Është një kujtesë e fuqishme që nëse njerëzimi dëshiron të merret seriozisht me trajtimin e tyre, duhet të bëjë më shumë për të shfrytëzuar një burim natyror të disponueshëm në sasi të pafund – zgjuarsinë njerëzore.
The Economist-SI
