“Paqja e pamundur, lufta e pamundur”. Me këtë formulë, gjatë Luftës së Ftohtë, një nga analistët më të mprehtë të kohës, francezi Raymond Aron, përmblodhi gjendjen e marrëdhënieve midis NATO-s dhe Paktit të Varshavës. Lufta mes dy blloqeve do të kishte qenë një luftë bërthamore dhe kjo e bëri atë të pamundur. Në të njëjtën kohë, midis Perëndimit liberal dhe Lindjes komuniste nuk ishte e mundur as paqja.
Po sot? A mund të ripropozohet kjo formulë në një botë kaq të ndryshuar rrënjësisht? Lindja e Mesme në flakë po tërheq vëmendjen e të gjithëve për momentin, por për shkak të luftës në Ukrainë janë të shumtë ata që vazhdojnë të kenë frikë nga më e keqja. Frika e luftës bërthamore është përhapur në të gjithë Evropën, e nxitur nga mospërmbajtja verbale e Putinit dhe oborrtarëve të tij, me kërcënimet e tyre të vazhdueshme për të çliruar Armageddon-in. Kjo frikë kontribuon që mbështetja e shumë evropianëve për Kievin të jetë e vakët. Ka shumë njerëz që, edhe pse nuk janë aspak në anën e Putinit, kanë frikë se nëse ai nuk merr atë që do, do ta shndërrojë Evropën në një varrezë radioaktive. Sado e vështirë të jetë për të kuruar frikën duke iu drejtuar argumenteve racionale, ne nuk mund të shmangim përpjekjet.
Mundësia e luftës bërthamore ka ekzistuar që kur u shpik bomba atomike. Dhe kështu do të jetë gjithmonë.
Megjithatë, ne duhet të bëjmë një dallim. Fakti që, në një pjesë të botës, armët bërthamore herët a vonë do të përdoren në një konflikt rajonal, midis fuqive lokale, fatkeqësisht nuk është një mundësi krejtësisht e largët. Kjo shpjegon përpjekjet e përsëritura të të ashtuquajturit “komunitet ndërkombëtar” (dmth fuqitë e mëdha) për të parandaluar përhapjen e pakontrolluar të armëve bërthamore. Edhe nëse më së paku, mund të duken si dy armiq për vdekje, si India dhe Pakistani kanë qenë të dy fuqi bërthamore për një kohë të gjatë, por kjo, deri më tani, nuk e ka shkaktuar tragjedinë. Megjithatë, gjasat e shpërthimit të një lufte bërthamore midis fuqive të mëdha janë një mundësi e largët.
Edhe nëse një nga këto fuqi të mëdha është në duart e një grushti aventurierësh të udhëhequr nga një autokrat (si Rusia e Putinit). Arsyeja ka të bëjë me instinktin e mbijetesës që është tipik për çdo grup drejtues. Nëse vendos të shtypësh butonin bërthamor, ti e di se armiqtë e tu do të bëjnë të njëjtën gjë kundër jush. Dhe në çdo rast nuk mund të përjashtosh që kjo të ndodhë. Edhe nëse nuk ju intereson se çfarë do të ndodhë me vendin tuaj dhe banorët e tij, ju me siguri kujdeseni për veten tuaj, për atë që do të ndodhë me ju. Edhe nëse mbijetoni fizikisht, jo vetëm vendi juaj, por edhe pozita juaj e autoritetit dhe fuqia juaj, do të shkatërrohen. Ose, të paktën do të zvogëlohen ndjeshëm.
Shpesh, në histori, klasat sunduese vetëshkatërrohen, por asnjëherë në mënyrë të vetëdijshme dhe të qëllimshme.
Sigurisht, është e preferueshme (dhe më qetësuese) që fuqitë bërthamore të qeverisen nga një regjim politik i qëndrueshëm, me institucione solide, të vendosura mirë në shoqërinë e tyre. Sa më i qëndrueshëm të jetë një regjim, sa më e fortë të ndihet klasa e tij në pushtet, aq më pak do të tundohet (ose kështu supozohet) të veprojë jashtë kokës, të bëjë zgjedhje të pamatura dhe të rrezikshme. Autokracia kineze, për shembull, është e ndryshme nga ajo ruse. Kinezët, si Putini, gjithashtu kundërshtojnë rendin perëndimor dhe do të donin ta përmbysnin atë. Por ata mund të përballojnë të luajnë një “lojë të gjatë”. Ata do të preferonin, nëse munden (nëse i lejojmë), të gatuajnë në një zjarr të ngadaltë.
Putin përmend vazhdimisht armët bërthamore për një arsye të thjeshtë. Së bashku me shtrirjen territoriale të Rusisë, së bashku me mundësinë e mobilizimit të një numri të madh njerëzish në një luftë konvencionale, arsenali bërthamor është ai që e bën atë një fuqi të madhe. Gjë që nuk është aspak nga pikëpamja ekonomike. Është mbi të gjitha falë zotërimit të armëve bërthamore që Rusia, duke pretenduar statusin e një fuqie të madhe, pretendon të rindërtojë perandorinë e humbur me rënien e Bashkimit Sovjetik. Por fakti që Putini vazhdimisht tund “licencën” e tij si kreu i një fuqie bërthamore nën hundën tonë nuk e bën më pak të largët mundësinë që ai të kalojë nga fjalët në vepra. Sepse, me siguri, si ai dhe grupi i tij janë të interesuar të mbijetojnë.
Megjithatë, është e vërtetë se luftërat mund të shpërthejnë edhe nëse askush nuk i do. Kjo thjesht sepse vihen në lëvizje procese gjysmë-automatike që ne përfundojmë duke humbur kontrollin. Ky është rasti i Luftës së Parë Botërore. Kjo është pikërisht arsyeja pse ne duhet të shpresojmë se Putini do të ndalet në Ukrainë. Nëse do të fitonte, nuk do të ndalej. Pas një fitoreje, qoftë edhe të pjesshme, ndaj Kievit, do të sulmonte një vend tjetër evropian. Sepse kjo përkon me ideologjinë neo-perandorake nga e cila ai dhe grupi rreth tij nxjerrin legjitimitet. Dhe atëherë po, lufta e përgjithshme e kërkuar nga askush – sigurisht jo e dëshiruar nga perëndimorët – mundet përfundimisht të shpërthejë.
Putini na ka dhënë prova të shumta se si dobësia, ndjenja e pasigurisë së grupit qeverisës të një fuqie të madhe mund të gjenerojë agresion dhe aventurizëm. Dikush që ndihet i dobët në shtëpinë e tij mund të jetë shumë më i rrezikshëm se dikush që ndihet i fortë. Megjithatë, “Le të vdesë Samsoni me të gjithë filistinët” mbetet, edhe në këtë rast, një opsion i pamundur.
Ne kemi hyrë dhe do të mbetemi në një botë shumëpolare, të dominuar nga konkurrenca mes fuqive të mëdha. Ato janë të gjitha fuqi bërthamore. Lufta për supremaci ekonomike, politike dhe ushtarake është dhe do të jetë shumë intensive në të gjitha fushat e botës për një kohë të gjatë. Me tensione të vazhdueshme. Dhe, për fat të keq, mund të vëmë bast se do të ketë edhe shumë luftëra lokale në të ardhmen me përfshirjen e drejtpërdrejtë ose të tërthortë të fuqive të mëdha. Gjithmonë do të ketë nga ata që mendojnë “po sikur këtë herë të përfundojë vërtet keq?”. Askush nuk mund të garantojë asgjë. Megjithatë, ndoshta formula e Aronit (paqja e pamundur, luftë e pamundur) do të ruajë gjithashtu besueshmërinë e saj në të ardhmen. Të paktën, nëse po flasim për armët bërthamore. ©Nga Angelo Panebianco, analist politik italian. Corriere della Sera, Lapsi.al
