“Teksa shumë në rajon i frikësohen një animi drejt nacionalistëve serbë, transaksionalizmi i administratës së re mund të befasojë të gjithë” – thuhet në një shkrim të revistës amerikane “Foreign Policy“. Shkrimi që lapsi.al sjell më poshtë të plotë ngre pyetjen: “Çfarë do të thotë kthimi i Trump për Ballkanin?”
Nga Giorgio Cafiero, CEO dhe themelues i Gulf State Analytics
Shumica e diskutimeve në Uashington rreth qasjes së administratës Trump ndaj çështjeve globale kanë të bëjnë me Ukrainën, Kinën, Lindjen e Mesme dhe së fundmi Grenlandën. Flitet pak për Ballkanin Perëndimor. Megjithatë, ndryshimet në politikën e jashtme të SHBA-ve në rajon mund të prishin status quo-në e brishtë që mbizotëron atje.
Gjendja aktuale e çështjeve të Ballkanit Perëndimor dhe ekuilibri delikat gjeopolitik e kanë penguar Bosnje Hercegovinën të rrëshqasë përsëri në luftë civile, duke e mbajtur të ngrirë gjithashtu për 26 vitet e fundit edhe konfliktin Serbi – Kosovë.
Nacionalistët serbë, në veçanti, shpresojnë tek kthimi i Presidentit të SHBA-ve, Donald Trump, në Shtëpinë e Bardhë. Ata janë optimistë se administrata e tij do ta lidhë Uashingtonin më ngushtë me Beogradin dhe shtetin serb të Bosnjës, Republika Srpska.
Presidenti serb Aleksandar Vuçiç dhe Presidenti i Republika Srpska Milorad Dodik duan që Shtetet e Bashkuara të kundërshtojnë qeveritë dhe institucionet e tjera perëndimore që mbështesin fuqimisht pavarësinë e Kosovës dhe strukturën e centralizuar të Bosnje-Hercegovinës, siç është vendosur nga Marrëveshja e Dejtonit e vitit 1995, marrëveshja e paqes e ndërmjetësuar nga SHBA-të që ndau në mënyrë të ngurtë vendin e shkatërruar nga lufta në dy entitete kryesore—Republika Boshnjake-Serbe (Srpska) dhe Federata Boshnjako-Kroate e Bosnjës dhe Hercegovinës.
Të dyja këto entitete ekzistojnë nën një qeveri qendrore që ka një presidencë të radhës midis tre komuniteteve kryesore: boshnjakëve, kroatëve dhe serbëve.
Nën flamurin e mbrojtjes së interesave serbe dhe avancimit të kauzës së bashkimit serb, Dodik ka kaluar vite duke minuar Marrëveshjen e Dejtonit, duke penguar institucionet kombëtare të Bosnjës përmes veprimeve të ndryshme që konsiderohen të rrezikshme dhe destabilizuese nga Shtetet e Bashkuara dhe qeveritë e tjera perëndimore.
Në terma praktikë, kjo do të nënkuptonte lehtësimin e masave të SHBA-ve ndaj serbëve pro-rusë që dëshirojnë bashkimin e serbëve dhe kundërshtojnë sanksionet ndaj Moskës. Masat e SHBA kanë qenë sanksione ndaj Dodik dhe ultranacionalistëve, duke përfshirë zëvendëskryeministrin serb Aleksandar Vulin, i cili më parë drejtonte Agjencinë e Inteligjencës së Sigurisë të Serbisë dhe ishte i njohur për lidhjet e tij me Moskën dhe sulmin ndaj zërave anti-Putin në komunitetin e emigrantëve rusë të Serbisë.
Për më tepër, administrata e mëparshme amerikane vendosi së fundmi sanksione ndaj NIS, kompanisë serbe të naftës dhe gazit, e cila është në pronësi të shumicës së Gazprom. Nuk është e vështirë të imagjinohet që Trump do të mund të lehtësojë presionin ndaj Serbisë për marrëdhëniet e saj me Rusinë, teksa të hesht për çështjet e të drejtave të njeriut në Serbi.
Serbët që besojnë në aksionet e “Serbisë së Madhe” pretendojnë të zbarkojnë në ish-Jugosllavi dhe gjetkë jashtë kufijve të Serbisë modernë.
Gjatë viteve 1990, ndjekja e qëllimit të liderit të atëhershëm serb, Slobodan Millosheviç, për një “Serbi të Madhe” ishte një nga faktorët kryesorë i luftërave që copëzuan rajonin.
Edhe pse Vuçiç ka thënë se qeveria e tij nuk ka interes në rivizatimin e kufijve ndërkombëtarë, shumë nga fqinjët e Serbisë dyshojnë se Beogradi po pret me durim mundësinë për realizimin e “Serbisë së Madhe” si një objektiv afatgjatë.
Një deklaratë prej 13 faqesh, e miratuar nga Serbia dhe Republika Srpska në qershor 2024, përshkruan një vizion për dominimin serb që do të vendoste pjesë të Kosovës përsëri nën kontrollin e Beogradit dhe do të shkelte sovranitetin boshnjak.
Menjëherë pas fitores elektorale të Trump nëntorin e kaluar, Vuçiç pati një telefonatë “shumë të përzemërt” me të, e ftoi në Beograd dhe e vlerësoi atë duke thënë se dinte “shumë gjëra për Serbinë” dhe vuri në dukje se niveli i mbështetjes për Trump në Serbi ishte më i larti se në çdo vend tjetër tjetër evropian.
Richard Grenell, i dërguari i posaçëm presidencial për negociatat e paqes në Serbi dhe Kosovë mes 2019 dhe 2021, ishte një figurë qendrore në ruajtjen e një marrëdhënieje miqësore Uashington – Beograd gjatë mandatit të parë të Trump.
Gjatë gjithë presidencës së Joe Biden, Grenell vizitoi Beogradin disa herë. Në vitin 2023, Grenell mori urdhrin e flamurit serb dhe Vuçiç i thurri lavde si “dëshmitar të së vërtetës për ngjarjet në Kosovë dhe gjetkë në rajon”.
Pavarësisht nga roli i Grenellit në administratën e dytë të Trump, Kosova ka të ngjarë të jetë acarim për “Trump 2.0”, dhe me arsye. Shtetet e Bashkuara e kanë njohur pavarësinë e Kosovës që nga viti 2008, dhe sot shumica e shteteve anëtare të Kombeve të Bashkuara, duke përfshirë shumicën dërrmuese të vendeve evropiane, e njohin gjithashtu. Por Serbia, Rusia, Kina dhe një listë e gjatë e shteteve kryesisht joperëndimore e njohin Kosovën si pjesë të Serbisë.
Për shkak të pozicioneve të Rusisë dhe Kinës në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, dihet se OKB-ja nuk do ta njohë zyrtarisht pavarësinë e Kosovës. Trump ka kërcënuar më parë se do të tërheqë forcat ushtarake amerikane nga Forca e Kosovës (KFOR), një ekip paqeruajtës i udhëhequr nga NATO, duke alarmuar zyrtarët në Prishtinë.
Megjithatë, edhe nëse Trump nuk e ka seriozisht këtë kërcënim, kjo nuk do të dëshmonte domosdoshmërisht një krizë ekzistenciale për Kosovën. KFOR-i duhet të jetë në gjendje të vazhdojë operacionet e tij edhe në rast të një tërheqjeje të SHBA-ve, kryesisht për shkak se Prishtina është përgatitur për këtë skenar të mundshëm duke forcuar marrëdhëniet e saj me Turqinë në vitet e fundit.
Pas dhunës që shpërtheu mes KFOR-it dhe Serbisë në maj 2023, Ankaraja vendosi një batalion komando në Kosovë. Turqit i kanë shitur Prishtinës edhe dronë “Bayraktar”. Në fund të vitit 2024, Korporata e Industrisë Mekanike dhe Kimike (një kompani shtetërore turke e mbrojtjes) dhe Kosova nënshkruan një marrëveshje për të ndërtuar një fabrikë të prodhimit të municioneve në Kosovë.
Në fund të vitit 2023, Dodik tha se fitorja e Trump në zgjedhjet presidenciale të 2024-ës do të krijonte një “situatë gjeopolitike më të mirë për Republikën Srpska” dhe se në rrethana të tilla ai do të shpallte pavarësinë e entitetit serb.
Pasi Trump fitoi, Dodik deklaroi se ishte një “fitore” edhe për Republikën Srpska, dhe veshi një kapelë MAGA jashtë pallatit të tij presidencial. Banja Luka mban marrëdhënie të mira me Moskën, e cila e shfrytëzon situatën e tensionuar në Bosnje në avantazh të Rusisë, duke e parë Republikën Srpska si një “Transnistria ballkanike” – referencë për copëzën e tokës të dominuar nga Rusia në Moldavi.
Po kështu, një enklavë pro-ruse brenda Bosnjës i bën NATO-n dhe Bashkimin Evropian nervozë për paqëndrueshmërinë në Ballkanin Perëndimor, një taktikë që Kremlini mund ta përdorë gjithmonë për të shkëputur vëmendjen nga Ukraina dhe që krijon një çështje që e pengon Bosnjën të bashkohet me NATO-n.
Në të njëjtën kohë, sanksionet perëndimore ndaj Dodik e kanë shtyrë Republikën Srpska më afër Kinës. Në vitin 2016, Republika Srpska dhe Kina hynë në një marrëveshje bashkëpunimi që zyrtarizoi lidhjet. Kina ka investuar në projekte ndërtimi dhe termocentrale në të gjithë enklavën serbe të Bosnjës gjatë viteve.
Uashingtoni dhe Londra kanë sanksionuar Dodik-un për korrupsionin dhe veprimet e tij që kërcënojnë ekuilibrin e brishtë të Bosnjës. Shtetet e Bashkuara, nën Presidentin Barack Obama, sanksionuan për herë të parë liderin serb të Bosnjës mik të Kremlinit në janar 2017 për kundërshtimin e urdhrave të Gjykatës Kushtetuese të Bosnjës. Dodik shpreson se Trump do të lehtësojë presionin e SHBA-ve ndaj tij, duke i dhënë atij lirinë për të penguar Marrëveshjen e Dejtonit.
Ndërmjetësuesit e pushtetit në Banja Luka janë optimistë se Uashingtoni mund të shkëputet nga shumica e anëtarëve të BE-së dhe NATO-s – të cilët e shohin ruajtjen e Marrëveshjes së Dejtonit si çelësin për stabilitetin dhe sigurinë në Evropën Juglindore – dhe në vend të kësaj të rreshtohet me Hungarinë përballë Ballkanit Perëndimor.
Kryeministri hungarez Viktor Orban, i cili ka marrëdhënie të ngushta me Vuçiç-in, Dodik-un dhe presidentin rus Vladimir Putin, e ka bërë Hungarinë kombin më të zëshëm të BE-së kur bëhet fjalë për t’i dhënë fund presionit perëndimor ndaj Dodik.
Orban, Vuçiç dhe Dodik kanë krijuar një vëllazëri trekëndore dhe disa vënë bast se Trump do të bëhet figura e katërt me ta.
Nëse njeriu i fortë serb i Bosnjës arrin të bëjë që Uashingtoni të heqë sanksionet, ai “me siguri do të inkurajohet të vazhdojë me axhendën e tij”, – thotë Vladimir Trapara, një studiues i lartë në Institutin e Politikës dhe Ekonomisë Ndërkombëtare me qendër në Beograd.
Edhe pse Dodik mund të flasë për separatizëm për të mbledhur votuesit e tij në Republika Srpska, ai mund të mos bëjë kurrë një lëvizje kaq të guximshme duke pasur parasysh konsiderata të ndryshme praktike, duke përfshirë rreziqet e një lufte të re në Ballkan.
Trapara bën një dallim midis agjendës së Dodik të drejtuar nga populizmi dhe “qëllimeve reale politike”. Udhëheqësi serb i Bosnjës tenton të luajë kartën separatiste për të fituar mbështetjen e nacionalistëve serbë, kur kjo ka efekte politike të mira, vetëm për t’u fokusuar më shumë në çështjet administrative kur emocionet janë më pak të ngarkuara.
I njohur për qasjen e tij transaksionale në politikën e jashtme, Trump ka të ngjarë të kërkojë marrëveshje të mëdha diplomatike dhe biznesi në Ballkanin Perëndimor.
Marrëdhëniet e biznesit të familjes Trump në Serbi përfshijnë Affinity Partners (firmën e investimeve të dhëndrit të tij Jared Kushner) duke siguruar një leje 99-vjeçare për të ndërtuar një hotel luksoz në Beograd, në një vend që u bombardua nga NATO në 1999 dhe duke investuar afërsisht 1 miliard dollarë në hotele dhe vila luksoze në bregdetin e Shqipërisë.
Interesa të tilla biznesi mund të ndikojnë në qasjen e administratës Trump ndaj këtij rajoni, duke e komplikuar ndoshta tablonë me interesat në Shqipëri që bien ndesh me një politikë gjithnjë e më pro-Beogradase. Në fund të fundit, Trump është i njohur për marrjen e vendimeve të politikës së jashtme bazuar në ofertën më të lartë dhe përmes lidhjeve personale, dhe jo institucioneve tradicionale.
Sa i përket integritetit territorial të Bosnjës, autoritetet në Banja Luka duket se besojnë se administrata e Trump mund të zhvlerësojë mekanizmat e zbatimit të Marrëveshjes së Dejtonit.
Mungesa e përgjithshme e interesit të Trump për të ashtuquajturat vlera transatlantike, e kombinuar me marrëdhëniet e tij të mira me Orban dhe Vuçiç, mund t’i shtyjë ndërmjetësit e pushtetit në Republika Srpska të kenë shpresa të mëdha për Trump 2.0.
“Teksa Beogradi mund të mos ndjekë haptazi ambiciet territoriale, qasja transaksionale e Trump ndaj politikës së jashtme mund të ofrojë mundësi për të shtyrë qëllimet nacionaliste në mënyrë delikate”, – thotë Petar Milutinovic, një bashkëpunëtor kërkimor nga Instituti i Studimeve Evropiane me qendër në Beograd. “Dodik, në veçanti, mund të shfrytëzojë mosangazhimin e perceptuar të SHBA-ve për të intensifikuar thirrjet për pavarësinë e Republika Srpska”.
Por ama, gjërat mund të shkojnë ndryshe – dhe supozimet rreth qasjes së politikës së jashtme transaksionale të Trump që është në thelb pozitive për Serbinë janë tepër të thjeshtuara.
Shqipëria dhe Kosova shpenzojnë para me përpjekje lobuese me SHBA-të për të çuar përpara interesat e tyre, të cilat përfshijnë edhe qëllimin për të bindur Uashingtonin që të avokojë për pavarësinë e Kosovës, duke forcuar marrëdhënien aleate Shqipëri – SHBA dhe duke mbajtur presionin mbi Beogradin.
Mund të ketë gjithashtu një rol për presidentin turk Rexhep Tajip Erdogan, duke pasur parasysh marrëdhëniet e ngushta të Ankarasë me Sarajevën, Tiranën dhe Prishtinën.
“Marrëdhëniet e mira mes Erdoganit dhe Trump, nëse përdoren me mençuri, [kanë] potencialin për të përmirësuar marrëdhëniet e SHBA-ve me boshnjakët dhe shqiptarët, të cilat [aktualisht] janë goxha jofunksionale”, – shpjegoi Jahja Muhasilovic, një analist gjeopolitik dhe një profesor i asociuar në Universitetin Ndërkombëtar të Sarajevës.
Nëse Trump do të ketë sukses – siç premtoi – të ngrijë luftën Rusi-Ukrainë, me një pjesë të tokës ukrainase të mbetur nën kontrollin rus, jehona do të ndihej në të gjithë Evropën.
Një marrëveshje e tillë diplomatike për Ukrainën mund ta bëjë Perëndimin të duket i dobët, veçanërisht nëse shoqërohet me heqjen e disa sanksioneve kundër Rusisë. Nacionalistët serbë pro-rusë mund ta interpretojnë një skenar të tillë si “një fitore për strategjinë e Moskës, duke përforcuar retorikën e tyre anti-perëndimore dhe thirrjet për riorganizim rajonal, si aspiratat për shkëputje në Republikën Srpska ose minimin e sovranitetit të Kosovës”, tha Milutinoviç.
Dejan Sajinoviç, një kolumnist boshnjak dhe redaktor për “Nezavisne Novine”, shpjegon se si Beogradi është më rehat kur ka një ekuilibër ndikimi në rajon, me anëtarët e NATO-s dhe Rusinë që i bëjnë lëshime Serbisë.
“Kur secila palë fiton më shumë forcë, ekuilibri prishet dhe kjo zakonisht nënkupton një lloj destabiliteti në Ballkan”, – thotë ai.
Paparashikueshmëria e Trump sugjeron se optimizmi i Dodik dhe serbëve të tjerë mund të jetë i gabuar. Njëkohësisht, ndikimi i vazhdueshëm rus në Evropën Juglindore do të kufizojë aftësinë e Beogradit dhe Banja Lukës për t’iu afruar Uashingtonit.
Me kthimin e Trump në Shtëpinë e Bardhë, nacionalistët serbë duhet të mendojnë me kujdes për atë që dëshirojnë. /Foreign Policy, përshtati në shqip, LAPSI.al
