“Është e vështirë të jesh i fuqishëm kur askush nuk beson asnjë fjalë që thua”.
Nga Stephen M. Walt
Një prej klisheve më të përdorura në diplomacinë bashkëkohore amerikane është përdorimi nga Ronald Reagan të një proverbe ruse: “Beso por verifiko”. Përdorur fillimisht në kontekstin e Luftës së Ftohtë, ajo nënkuptonte se Uashingtoni duhet të jetë i gatshëm të arrijë marrëveshje me kundërshtarët e vet, por vetëm nëse mund të jetë e sigurt se pala tjetër do të veprojë në përputhje me angazhimet e saj. Ishte një mënyrë e mirë për të treguar fleksibilitetin dhe ashpërsinë, e cila natyrisht është arsyeja pse njerëzit i referohen asaj sa herë që Shtetet e Bashkuara parashikojnë negociata të reja me një prej kundërshtarëve të saj.
E nënkuptuar në thënien e Reaganit është ideja se amerikanët janë të sinqertë, që flasin qartë për të vërtetën, të cilët mund të llogariten për mbajtjen e fjalës së tyre dhe për të përmbushur premtimet e tyre. Kundërshtarët e Amerikës, nga ana tjetër, janë një bandë e rrëshqitshme e sharlatanëve mashtrues, të cilët do të shfrytëzojnë çdo shteg dhe do të shfrytëzojnë çdo mundësi për të kapur monentin. Prandaj, negociatorët e SHBA duhet të insistojnë në të gjitha llojet e masave ndërhyrëse – siç është rregjimi jashtëzakonisht i rreptë i inspektimit i inkorporuar në Planin e Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit (JCPOA) me Iranin – për t’u siguruar që ata të mund të verifikojnë se çfarë po bëjnë të tjerët. Pavarësisht nga thënia e Reaganit, rëndësia që Shtetet e Bashkuara i japin verifikimit me të vërtetë është një kujtesë se ka pak besim të përfshirë.
Kohët e fundit, megjithatë, unë kam pyetur veten nëse kjo gjendje lufte ka sjell gjërat prapa. Problemi i vërtetë është që Uashingtoni nuk mund t’i besojë të tjerëve, ose më mirë që shtetet e tjera nuk mund t’i besojnë? Edhe para shfaqjes në skenë të Trump, Shtetet e Bashkuara kishin grumbulluar një rekord shumë të keq të mosrespektimit të premtimeve dhe angazhimeve. Në minimum, Uashingtoni nuk mund të pretendojë ndonjë virtyt apo besueshmëri të veçantë në marrëdhëniet e saj me të tjerët. Në epokën unipolare, në të vërtetë, Shtetet e Bashkuara në mënyrë të përsëritur bënin gjërat që premtonin të mos bënin.
Për të qenë të sinqertë, kjo është mënyra se si pritet që fuqia e madhe të sillet, sidomos kur janë në rrezik çështjet e rëndësishme. Athinasit u thanë Melianëve që “të fuqishmit bëjnë atë që munden dhe të dobëtit vuajnë atë që duhet”, dhe kjo logjikë nuk i shpëtoi udhëheqësve të Uashingtonit në të gjithë historinë e vendit. Mendoni për të gjitha traktatet që zyrtarët e SHBA-së nënshkruan me fise të ndryshme amerikane dhe më pas u pishen, ndryshuan ose u refuzuan pasi kombi u zgjerua vazhdimisht në Amerikën e Veriut. Ose mendoni “shokun Nixon” të vitit 1971, kur Shtetet e Bashkuara përfunduan në mënyrë të njëanshme konvertueshmërinë e dollarit në ar, duke shkatërruar në fakt rendin ekonomik të Bretton Woods që kishin ndihmuar për të krijuar. Presidenti Richard Nixon vendosi gjithashtu një shtesë takse prej 10 përqind mbi importet për të siguruar që ekonomia e SHBA nuk do vuante ndërsa dollari u rriste në vlerë.
Ose mendoni disa ngjarje më të fundit. Ndërsa gjithnjë e më shumë dokumente të tjera dalin në dritë, është bërë e qartë se zyrtarët e SHBA i bindën homologët e tyre sovjetikë të lejonin ribashkimin e Gjermanisë duke premtuar se NATO nuk do të zgjerohej më tej. Sekretari i Shtetit James Baker i tha Mikhail Gorbaçovit se NATO nuk do të shkonte “1 inç në lindje” dhe Gorbaçovi mori garanci të ngjashme nga një mori të zyrtarëve të tjerë perëndimorë gjithashtu. Administrata e presidentit Bill Clinton pa kurrfarë vëmendje i ka injoruar këto garanci, megjithatë, në nxitimin e saj tepër të zhurmshëm për të krijuar atë që mendonte se do të ishte një “zonë paqeje” edhe në lindje. Siç paralajmëroi një numër vëzhguesish në atë kohë, ky vendim helmoi marrëdhëniet me Moskën dhe ishte hapi i parë që shpiu në nivelin e konfrontimit që kemi të bëjmë sot. Ky gabim u pasqyrua nga vendimi i administratës së George W. Bush për të braktisur Traktatin të Raketave Anti-Ballistike në vitin 2002. Ndërsa teknikisht nuk ishte një shkelje e besimit (dmth, traktati lejonte secilën palë të largohej nëse dëshironte, me kusht që të jepte njoftim të duhur), ishte ende një sinjal i qartë se Shtetet e Bashkuara nuk kujdesen për ruajtjen e marrëdhënieve të mira me Moskën dhe nuk do të merrnin parasysh ndjeshmërinë e Rusisë.
Ngjashëm, trajtimi i Amerikës të Kornizës së Përbashkët 1994 me Korenë e Veriut nuk nxit besimin në besueshmërinë e saj. Nuk ka dyshim që Koreja e Veriut shkeli marrëveshjen duke punuar fshehurazi në një rrugë alternative të pasurimit, por Shtetet e Bashkuara kurrë nuk kanë përmbushur as angazhimet e veta. Në veçanti, SHBA dështoi të heqë sanksionet ekonomike siç kishte premtuar dhe reaktorët e ujit që ishin zotuar të siguroheshin u vonuan për vite dhe përfundimisht nuk arritën kurrë. Siç Stephen Bosworth, diplomati veteran i SHBA, i cili udhëhoqi përpjekjet shumëkombëshe për të zbatuar marrëveshjen, më vonë shprehu, “Korniza e arritur ishte një jetim politik brenda dy javësh pas nënshkrimit të saj”.
Dhe pastaj ekziston historia e kontrollit të politikës amerikane ndaj Libisë. Duke u bazuar në një program të suksesshëm të sanksioneve shumëpalëshe, administrata e Bushit bindi me sukses udhëheqësin libian Muamar al-Qaddafi që t’i linte inspektorët amerikanë të hynin në vend, të shkatërronin të gjithë armët e tij të programit të shkatërrimit në masë dhe t’i largonin ato. Për të arritur marrëveshjen, megjithatë, Bush premtoi Qaddafit se Shtetet e Bashkuara nuk do të përpiqen të rrëzojnë regjimin e tij. Ishte një quid pro quo e qartë: Gadafi hoqi dorë nga programet e tij të armëve dhe Shtetet e Bashkuara premtuan të mos i bëjnë atij atë që i bën Saddam Hussein. Por pastaj pak vite më vonë, administrata e Presidentit Barak Obama e shpërfilli atë premtim më të hershëm dhe bashkëpunoi në përmbysjen e Gadafit.
Por prisni, ka më shumë! Operacioni shumëkombësh kundër Gadafit u autorizua nga Rezoluta e Këshillit të Sigurimit të U.N. 1973 dhe Rusia ra dakord të abstenonte në rezolutën sepse qëllimi i saj i deklaruar ishte të parandalonte Gaddafin nga sulmi ndaj civilëve në Bengazi, jo për rrëzimin e regjimit. Megjithatë, siç tregoi Stephen R. Weissman në një artikull të rëndësishëm, ndryshimi i regjimit ishte në mendjet e zyrtarëve amerikanë nga fillimi, dhe ata shpejt shpërfillën dhe ndryshuan termat e rezolutës. Më vonë, siç kujton ish-Sekretari i Mbrojtjes, Robert Gates, “rusët ndjenin se ata ishin dukur si budallenj në Libi. Ata mendonin se kishte pasur një karrem dhe ndryshim”. Dhe ata kishin të drejtë. Pra, nëse ndonjëherë pyesni pse Presidenti rus Vladimir Putin ka bllokuar në mënyrë të përsëritur aksionet e Këshillit të Sigurimit për katastrofën në Siri, keni gati të paktën një pjesë të përgjigjes suaj.
Nuk ka nevojë të thuhet, që mësimet e Libisë nuk janë humbur nga vendet e tjera. Mediat e Koresë së Veriut kanë përdorur në mënyrë të përsëritur këtë shembull për të justifikuar programin e armëve bërthamore të vendit dhe për të paralajmëruar kundër garancive gjithnjë e më të besueshme nga Shtetet e Bashkuara. Dhe nuk kërkon një gjeni për të kuptuar pse. Nëse do të ishit Kim Jong Un, a do të preferonit mbijetesën tuaj me elementin bërthamor apo premtimet nga Shtetet e Bashkuara?
Kjo na sjell tek Donald Trump. Bota tani po përballet me një president amerikan i cili duket se nuk ka bindje apo besime të forta dhe që me sa duket merr vendime të rëndësishme të sigurisë kombëtare në bazë të çfarëdo përralle që ai sapo ka parë tek Fox & Friends. Sa më konkretisht, ai kurrë nuk pa një traktat apo marrëveshje të nënshkruar nga paraardhësi i tij që t’i pëlqente, edhe pse ai ka vështirësi për të shpjeguar se çfarë nuk shkon me ndonjë prej tyre. Atij vetëm i pëlqen të flasë për “shkatërrimin e tyre” pavarësisht se cilat mund të jenë pasojat.
Trump është gjithashtu një fabulist serial i cili shtrihet në hapësirë dhe frekuencë dhe që akoma nuk ka paguar ndonjë ndëshkim politik për mosinteresimin e tij për të vërtetën. I vendosur për të tejkaluar paraardhësin e tij në çdo mënyrë, Trump përdori gjashtë herë më shumë gënjeshtra në 10 muajt e parë të tij si president sesa Obama në dy termat e tij të tëra. Shtojini kësaj ritmin e nxituar të qarkullimit brenda Shtëpisë së Bardhë dhe kabinetit, dhe ju keni një mjedis ku nuk mund të pritet asnjë shprehje politike që të ketë një afat më të gjatë se një ose dy javë.
Nën këto kushte, përse ndonjë qeveri e arsyeshme do të merrte fjalën e Amerikës si garanci? Pse ndonjë kundërshtar gjysmë i zgjuar do të bënte lëshime thelbësore ndaj Shteteve të Bashkuara në këmbim të premtimeve, sigurimeve ose zotimeve të SHBA? Pse të ofrosh një quid në këmbim të pro quo së saj? Bazuar në rekordet e fundit të saj dhe karakterin e presidentit aktual të SHBA-së, asnjë kundërshtar nuk do të jepte asgjë nëse nuk do të ishte 100 për qind i sigurt që Shtetet e Bashkuara do të vepronin siç kishin premtuar. “Beso, por Verifiko” me të vërtetë.
Duke pasur parasysh këtë situatë, sa kohë do të duhet para se ata me të cilët Shtetet e Bashkuara po negociojnë të fillojnë të kërkojnë procedura ndërhyrëse verifikimi ose garanci të tjera të dizajnuara për të siguruar që Amerika të mos nënshkruajë një marrëveshje dhe pastaj ta grisë atë një vit më vonë ose të kërkojë që ajo të rinegociohet? Sa kohë duhet para se shtetet e tjera të rëndësishme të vendosin se nuk mund të mbështesin vendimet e politikës së jashtme mbi pritjet apo sigurimet nga Shtetet e Bashkuara, sepse Uashingtoni thjesht nuk mund të besohet të bëjë atë që thotë se do të bëjë?
Ka tashmë shenja shqetësuese pikërisht për këtë lloj tendence. Sipas Qendrës Kërkimore Pew, numri i njerëzve që besojnë në udhëheqjen e SHBA ka rënë nga mesatarisht 64 për qind në fund të administratës së Obamës në rreth 22 për qind gjatë vitit të parë të Trump në detyrë. Edhe më e mrekullueshme, një përqindje më e madhe e njerëzve në mbarë botën kanë besim se presidenti kinez Xi Jinping dhe Putin do të “bëjnë gjënë e duhur në çështjet botërore” sesa presidenti aktual i SHBA. Kur jeni duke analizuar këta dy elementë të pamëshirshëm, është koha të filloni të pyesni pse askush nuk ju beson.
Për të qenë të sigurt, kjo nuk do të thotë se askush nuk i beson askujt më tek Shtetet e Bashkuara. Udhëheqësit e biznesit të SHBA vazhdojnë të godasin marrëveshje reciprokisht të dobishme me homologët e huaj; shërbimi diplomatik nën rrethim dhe i pamjaftueshëm në numër vazhdon të krijojë marrëveshje bashkëpunimi në të gjithë botën; Agjencitë e zbulimit të SHBA-së vazhdojnë të bashkëpunojnë me vendet e huaja nën ombrellën mbrojtëse të besimit reciprok; dhe angazhime të panumërta ushtarake zhvillohen çdo ditë në bazë të respektit të ndërsjellë. Në të vërtetë, duke pasur parasysh kohën, paratë, vëmendjen dhe jetët që Shtetet e Bashkuara kanë shpenzuar për të siguruar të tjerët për kredibilitetin e saj, do të ishte e çuditshme nëse shtetet e tjera nuk kishin fare besim në Uashington. Do të ishte një deklaratë e gjërë dhe si rrjedhojë të konkludojmë se oportunizmi i shkuar i SHBA-ve ose karakteri jo i besueshëm i Trump kishte bërë që të tjerët të konkludonin se Shtetet e Bashkuara si tërësi ishin krejtësisht jo të besueshme.
Megjithatë, marrja e një reputacioni si jo i besueshëm është i kushtueshëm. Kur besimi zhduket, arritja e marrëveshjeve bashkëpunuese në mënyrë të pashmangshme kërkon përcaktime dhe aranzhime më intrusive dhe formale (si JCPOA ose shumica e marrëveshjeve tregtare shumëpalëshe) në një përpjekje për të mbuluar çdo kontigjent të mundshëm dhe për ta bërë më të lehtë zbulimin e shkeljeve (dhe kështu për të penguar mashtrimin). Mungesa e besimit gjithashtu inkurajon shtetet që të bëjnë supozime më të këqija rreth asaj se çfarë do të bëjnë të tjerët dhe të përgatiten për ato situata të paparashikuara. Shtetet e Bashkuara kanë trupa në Korenë e Jugut sepse nuk i besojnë Veriut dhe Koreja e Veriut shkoi shumë larg për të ndërtuar një bombë bërthamore, sepse nuk i beson Shteteve të Bashkuara.
Dhe kjo është arsyeja pse unë nuk pres ndonjë përparim të madh kur Trump dhe Kim të takohen (duke supozuar se do bëjnë diçka të tillë). Asnjëra palë nuk do të bëjë lëshime të rëndësishme për arsyen e thjeshtë se ata nuk duan të duken si budallenj. Ne mund të marrim ndonjë lloj marrëveshjeje simbolike (si p.sh. pezullimi i përkohshëm i testeve të raketave, ndërsa bisedimet më të gjera mbi denuklearizimin vazhdojnë ad infinitum), por unë nuk mund të imagjinoj që Kim do të bëjë diçka që mund të rrezikojë mbijetesën e vet, dhe që “Amerika e pabesë” të ndryshojë mendjen e saj./Foreign Policy – Lexo/
