Udhëheqësi afatgjatë i Turqisë, Recep Tayyip Erdogan, do të përballet me kandidatin e opozitës, Kemal Kilicdaroglu në balotazhin e zgjedhjeve presidenciale të së dielës.
Raundi i parë na sugjeroi se do të jetë një garë e ngushtë, ku Erdogan po përballet me presion të paparë pas 20 vjetësh në pushtet.
Në vend të kësaj, Erdogan sfidoi pritshmëritë dhe për pak nuk arriti fitoren e plotë në raundin e parë të zgjedhjeve presidenciale, raporton cnn.
Votimi u zhvillua gati katër muaj pasi një tërmet i 6 shkurtit vrau më shumë se 50 mijë njerëz dhe zhvendosi më shumë se 5.9 milionë në të gjithë Turqinë jugore dhe Sirinë veriore.
Votimi erdhi gjithashtu në mes të një krize serioze ekonomike dhe asaj që analistët thonë se është erozioni demokratik nën qeverinë e Erdoganit. Por, çfarë duhet të dini për votimin e balotazhit.
Si funksionojnë zgjedhjet në Turqi?
Turqia mban zgjedhje çdo pesë vjet. Kandidatët presidencialë mund të propozohen nga partitë që kanë kaluar pragun prej 5 për qind të votuesve në zgjedhjet e fundit parlamentare, ose ato që kanë mbledhur të paktën 100 mijë nënshkrime në mbështetje të nominimit të tyre.
President zgjidhet kandidati që merr më shumë se 50 për qind të votave në raundin e parë, por nëse asnjë kandidat nuk merr shumicën e votave, zgjedhjet shkojnë në një raund të dytë midis dy kandidatëve që kanë marrë numrin më të madh të votave në raundin e parë.
Pjesëmarrja e votuesve në raundin e parë më 14 maj ishte gati 90 për qind, sipas Këshillit të Lartë të Zgjedhjeve (YSK), megjithatë asnjë kandidat i vetëm nuk mori shumicën absolute, duke i dërguar zgjedhjet në balotazh.
Erdogan mori 49.52 për qind të votave në raundin e parë, duke i dhënë atij një avantazh prej pesë pikësh ndaj Kilicdaroglu-s. Blloku i tij fitoi një shumicë komode në legjislaturë në një votim paralel parlamentar.
Balotazhi do të zhvillohet të dielën. Vendvotimet hapen në orën 08:00 me orën lokale dhe mbyllen në orën 17:00. Rezultatet priten pas orës 21:00, sipas orës lokale.
Kush janë pretendentët?
Kandidojnë dy politikanë me numrin më të madh të votave, Erdogan dhe Kilicdaroglu.
Lideri turk me shërbimin më të gjatë që nga krijimi i republikës moderne turke, Erdogan ka qenë në pushtet për dy dekada, fillimisht si kryeministër i vendit dhe më pas si president.
69-vjeçari, i cili e filloi sundimin e tij me liri të përhapura fetare dhe një bum ekonomik, me kalimin e viteve ka konsoliduar pushtetin dhe ka parë që ekonomia e Turqisë prej 800 miliardë dollarësh të pësoi një rënie të madhe shkaku i politikave fiskale.
Kandidati i krahut të djathtë të Aleancës “ATA”, Sinan Ogan, i cili fitoi 5.17 për qind të votave në raundin e parë, tha të hënën se do të mbështes në balotazh Erdoganin.
Ogan e kishte kushtëzuar mbështetjen e secilit nga kandidatët me politikat e ngurtësuara ndaj refugjatëve dhe disa grupeve kurde që ai i percepton si terroristë.
Një ligjvënës që përfaqëson CHP-në që nga viti 2002 – i njëjti vit që pa në pushtet Partinë AK të Erdoganit – Kilicdaroglu, 74 vjeç, u ngjit në shkallët politike për t’u bërë kryetari i shtatë i partisë së tij në 2010.
I lindur në provincën lindore, me shumicë kurde, Tunceli, lideri i partisë kandidoi në zgjedhjet e përgjithshme të Turqisë në vitin 2011, por humbi, duke u renditur i dyti pas Erdoganit dhe Partisë së tij AK.
Kilicdaroglu përfaqëson partinë e formuar 100 vjet më parë nga Mustafa Kemal Ataturk, themeluesi i Turqisë moderne dhe një sekularist i vendosur. Ai qëndron në kontrast të plotë me partinë e Erdoganit me rrënjë islamike dhe bazën konservatore.
Pavarësisht prirjeve laike, megjithatë, kandidati i opozitës dhe aleanca janë zotuar të përfaqësojnë të gjitha fraksionet e shoqërisë turke, gjë që analistët thonë se u demonstrua me koalicionet e ndryshme.
Që nga votimi, fjalimet e tij morën atë që analistët e quajtën një “ndërrim në ingranazh”, me Kilicdaroglu që u zotua të kthejë mbrapsht miliona emigrantë mikpritës të Turqisë.
Cilat janë implikimet ndërkombëtare?
Një nga ekonomitë më të mëdha në botë dhe me një popullsi prej 85 milionë banorësh, Turqia ndodhet në zemër të një rendi botëror gjithnjë e më të polarizuar.
Një anëtare e NATO-s që ka ushtrinë e dytë më të madhe të aleancës, Turqia ka forcuar vitet e fundit lidhjet me Rusinë. Miqësia në rritje e Erdoganit me presidentin rus, Vladimir Putin ka ngritur tensione në Perëndim, veçanërisht pas pushtimit të Moskës në Ukrainë.
Në kundërshtim me SHBA-në, Turqia madje bleu armë nga Rusia në vitin 2019 dhe vitin e kaluar shkaktoi një dhimbje koke për planet e zgjerimit të NATO-s duke penguar anëtarësimin e Finlandës dhe Suedisë.
Në një intervistë ekskluzive me Becky Anderson të CNN, Erdogan tha se Turqia ka një marrëdhënie “të veçantë” dhe në rritje me presidentin rus, Vladimir Putin.
“Ne nuk jemi në një pikë ku do të vendosim sanksione ndaj Rusisë siç ka bërë Perëndimi. Ne nuk kemi detyrime ndaj sanksioneve të Perëndimit”, tha Erdogan. “Ne jemi një shtet i fortë dhe kemi një marrëdhënie pozitive me Rusinë.”
“Rusia dhe Turqia kanë nevojë për njëra-tjetrën në çdo fushë të mundshme”, shtoi ai.
Kilicdaroglu ka thënë se nuk do të kërkonte të imitonte marrëdhëniet e drejtuara nga personaliteti i Erdoganit me Putinin, dhe në vend të kësaj do të rikalibronte marrëdhëniet e Ankarasë me Moskën.
Por, edhe nëse humb Erdogan, nuk do të ketë kthesë të madhe të politikës së jashtme të Turqisë, thonë analistët. Ndërsa figura të afërta me opozitën kanë treguar se nëse do të fitonin, ajo do të riorientonte Turqinë përsëri drejt Perëndimit, të tjerë thonë se çështjet thelbësore të politikës së jashtme ka të ngjarë të mbeten të pandryshuara.
Pavarësisht mosmarrëveshjeve të tyre, Turqia ka qenë e dobishme për aleatët e saj perëndimorë nën Erdoganin. Vitin e kaluar, Ankaraja ndihmoi në ndërmjetësimin e një marrëveshjeje të rëndësishme të eksportit të drithërave midis Ukrainës dhe Rusisë, madje i dha Ukrainës drone që luajtën një rol të madh në zmbrapsjen e pushtimit rus. Dhe ndërsa Suedia është ende në pritje të pranimit të saj në NATO, Finlanda është lejuar të hyjë.
Cilat janë shqetësimet kryesore të votuesve?
Lart në listën e shqetësimeve të votuesve është gjendja e ekonomisë dhe dëmet e shkaktuara nga tërmeti. Edhe përpara katastrofës së shkurtit, Turqia po luftonte me rritjen e çmimeve dhe një krizë valutore që në tetor pa inflacionin 85 për qind.
Kjo ndikoi në fuqinë blerëse të publikut dhe kjo është “thelbësisht arsyeja pse popullariteti i Erdoganit është gërryer”, tha Sinan Ulgen, ish-diplomat turk dhe kryetar i institutit kërkimor EDAM me qendër në Stamboll. “Kjo do të jetë pengesa kryesore për Erdoganin”, shtoi ai.
Votuesit po hedhin gjithashtu votat e tyre bazuar në kë e shohin si më të aftë për të menaxhuar pasojat nga tërmeti, si dhe për të mbrojtur vendin nga fatkeqësitë e ardhshme, thonë analistët, duke shtuar se popullariteti i Erdoganit nuk kishte marrë ndikimin e pritur politik.
“Ka një debat rreth asaj se cila platformë zgjedhore ofron zgjidhjen e duhur për të adresuar këto dobësi dhe për të rritur qëndrueshmërinë e Turqisë ndaj këtyre fatkeqësive kombëtare”, tha Ulgen.
Përveç ekonomisë dhe menaxhimit të katastrofave të shpeshta natyrore të Turqisë nga qeveria, votuesit ka të ngjarë të shqetësohen për largimin e Erdoganit nga demokracia – diçka që opozita ka bërë fushatë për ta kthyer atë.
Kush ka gjasa të fitojë?
Pavarësisht se po përballet me opozitën më të fortë deri më tani ndaj sundimit të tij, ardhmëria e Erdoganit nuk duket aq e errët sa disa parashikuan në fillim të këtij viti.
Presidenti mbështetet nga një sektor i konsiderueshëm fetar, i cili duket se mezi është dëmtuar nga ekonomia në rënie ose reagimi i hershëm i qeverisë ndaj tërmetit.
Kritikët e Erdoganit argumentojnë se ai galvanizoi më tej bazën e tij mbështetëse duke ngritur akuza të pambështetura në kampin e opozitës. Ai akuzoi Kilicdaroglu për bashkëpunim me grupet terroriste kurde dhe i referohej vazhdimisht liderit të opozitës – një anëtar i pakicës liberale myslimane alevi – si një mysliman jo i mirë.
“Kjo strategji e ‘myslimanit jo të mirë dhe të mbështetur nga terroristët’ u bëri thirrje votuesve të krahut të djathtë që supozohej të zgjidhnin Kilicdaroglun”, tha Soner Cagaptay, bashkëpunëtor i lartë në Institutin e Uashingtonit për Politikën e Lindjes së Afërt.
Cagaptay argumenton se ndërsa mesazhi i Erdoganit nuk pati jehonë në qytetet e mëdha të Turqisë dhe në bregdetin jugor relativisht të pasur, ku të gjitha votuan kryesisht për opozitën, ai mori mbështetjen e nevojshme nga pjesët më të varfra të vendit, domethënë në rajonet qendrore dhe në bregun e Detit të Zi.
“Atje, mbështetja për Kilicdaroglu u shtyp sepse votuesit e krahut të djathtë, partitë e të cilëve mbështesnin Kilicdaroglu nuk e zgjodhën atë”, tha ai.
Mesazhet e Erdoganit u përforcuan gjithashtu nga ndikimi i gjerë mbi mediat turke, argumentuan kritikët.
Megjithatë, balotazhi i së dielës është raundi i parë i dytë presidencial në Turqi. Në vitin 2019, partia në pushtet e Erdoganit humbi qytetet kryesore në zgjedhjet për kryetar bashkie, duke përfshirë qytetin e lindjes së liderit turk, Stambollin. Më 14 maj, shumica e votave të Stambollit shkuan për opozitën.
Mbetet për t’u parë se çfarë do të prodhojnë zgjedhjet e së dielës, por nëse Erdogan fiton me shumicë, tha Cagaptay, “ai do të shfajësohet për politikat ekonomike jo të mira, mungesën e sundimit të ligjit dhe fundin e autonomisë sociale”.
