Zona të kuqe, portokalli, bllokime, kufizime plotësuese në transportin publik: të gjitha vendimet që janë marrë muajt e fundit kanë injoruar – kuptohet, duke pasur parasysh emergjencën – efektet afatgjata të Covid-19. Ky është në të njëjtën kohë aspekti më i rëndësishëm për të ardhmen e atyre që e kanë kaluar sëmundjen, por edhe më i panjohuri sepse studimet e botuara deri më tani kanë mundur të ndjekin vetëm për disa muaj gjendjen shëndetësore të atyre që e kanë fituar betejën me virusin. Një nga këto studime është botuar në “Jama” nga mjekët e Poliklinikës Gemelli në Itali, Angelo Carfì, Roberto Bernabei dhe Francesco Landi, dhe ka të bëjë me ndjekjen e pacientëve që kanë pasur Covid në formën akute dhe për këtë arsye janë shtruar në spital.
“143 pacientë (mosha mesatare 56 vjeç) kanë lënë spitalin pas një qëndrimi mesatar prej 13.5 ditësh (gjatë së cilës 5% e tyre ishin intubuar). Ne i ekzaminuam ata dy muaj pas fillimit të simptomave – shpjegon Angelo Carfì – dhe në kohën e kësaj vizite vijuese, të gjithë ishin negativë. Vetëm 12.6% nuk kishin më asnjë simptomë. 32% kishin një ose dy simptoma dhe 55% kishin më shumë se tre simptoma. Asnjë prej tyre nuk kishte më ethe ose simptoma të tjera akute. Simptoma më e zakonshme post-Covid ishte lodhja: 53% e të analizuarve deklaruan se nuk kishin energji të mjaftueshme dhe një ndjesi lodhjeje, e cila në fazën akute kishte qenë në masën 100%“, thonë studiuesit.
Kjo është simptoma më e zakonshme post-Covid edhe sipas një studimi francez të botuar në gusht në “Journal of Infection”: 55% e 120 pacientëve që ishin shtruar në spital për Covid, pas më shumë se 100 ditësh shtrim në spital, vuanin nga lodhja, ndërsa një e treta e tyre kishte probleme me kujtesën. Në studimin e botuar nga Carfì, simptoma e dytë e mbetur (43.4% e pacientëve) është dispnea: domethënë mungesa e ajrit pas një sforcimi të vogël.
Nevoja e papritur për ajër
“Dispnea disa muaj më vonë mund të ketë disa shpjegime: mund të ndodhë që virusi ende të jetë duke i dëmtuar mushkëritë, – shpjegon Carfì – ose që i ka dëmtuar ato gjatë fazës akute dhe organizmi nuk është në gjendje të rregullojë dëmin, ndoshta për shkak të një rigjallërimi të virusit ose efektit të ndonjë sëmundjeje tjetër që pacienti nuk e di që ka dhe që pengon riparimin“.
Infamacion në kyçe
Simptoma e tretë më e zakonshme (e pranishme në 27.3% të pacientëve të ekzaminuar nga Carfì dhe kolegët e tij) është dhimbja e kyçeve. “Ne ende nuk kemi siguri, kështu që duhet të përdorim hipoteza – shpjegon Carfì – dhimbja në nyje është me natyrë inflamatore: mund të ndodhë që virusi të jetë fshehur brenda, dhe më pas të shkëputet dhe riaktivizohet. Ose mund të ndodhë që në nyje të ketë një proces riparimi të dëmit të shkaktuar nga virusi: edhe këto procese, në fakt, mund të lëshojnë substanca inflamatore. Pra, simptoma mund të jetë tregues i riparimit të indeve”.
Sy dhe gojë e thatë sapo zgjohesh
Më pak se një në pesë nga pacientët e ekzaminuar nga Carfì dy muaj pas sëmundjes vuante nga e ashtuquajtura sindromë e thatë ose sindroma Sjögren, një sëmundje inflamatore autoimune që dëmton progresivisht gjëndrat e lotëve dhe ato të pështymës. Simptoma është: sy dhe gojë e thatë në mëngjes. “Duhet të pohoj se nga të dhënat që kemi deri më tani nuk jemi të autorizuar të nxjerrim konkluzione, sepse do të duheshin biopsi dhe analiza molekulare që nuk i kemi bërë – shpjegon Carfì – por një shpjegim mund të jetë që mukozat e zgavrës së oro-faringut dhe ato të syve, nëse janë infektuar nga virusi në mënyrë aktive, mund të jetë dëmtuar“. Simptoma e gojës dhe syve të thatë mund të jetë më shumë sesa një efekt i drejtpërdrejtë i trupit. “Në sindromën e Sjögren, sistemi imunitar sulmon trupin sepse i merr qelizat normale të trupit për kërcënime të huaja siç janë bakteret dhe viruset” – shpjegon Betty Raman, kardiologe dhe studiuese në Departamentin e Mjekësisë në Universitetin e Oksfordit – kjo është arsyeja pse nuk më habit fakti që pacientët me Covid kanë simptoma të ngjashme me sindromën e Sjögren.
Fibroza (edhe në pacientët asimptomatike)
“Një aspekt patologjik që mund të na bëjë të mendojmë për pasojat afatgjata të Covid është prezanca permanente në shumë pacientë e qelizave shumë të çuditshme – shpjegon Zacchigna – janë të ashtuquajturat” syncytia”, ose qelizat që bashkohen së bashku: kjo mund të favorizojë ‘evolucionin e fibrozës pulmonare’. Gjurmët e fibrozës pulmonare janë gjetur gjithashtu tek pacientët asimptomatikë, siç raportohet nga një studim i botuar në shtator në “Annals of Medicine Medicine”. Rreth 54% e pacientëve asimptomatikë kishin të ashtuquajturat “perde të fibrës së qelqit”, zona të vogla inflamatore të shoqëruara me fillimin e fibrozës.
Mushkëritë: ind i shëndetshëm i zëvendësuar nga indi me shenja
Në autopsitë e bëra – për këtë arsye te pacientët që vdiqën nga forma të rënda të Covid – studiuesit e grupit të Serena Zacchigna gjetën dëmtim të arkitekturës së mushkërive, ku indi i shëndetshëm ishte zëvendësuar me ind me njolla. “Në përgjithësi mushkëritë mund të rigjenerohen. Në disa pacientë, ndoshta për shkak të moshës së avancuar e cila ndikon në aftësitë rigjeneruese, ne kemi gjetur qëndrueshmërinë e disa fibrozave, veçanërisht rreth enëve, – shpjegon Zacchigna – mund të pritet që pacientët me pneumoni më të rëndë të kenë një rrezik më të madh të zhvillimit të fibrozës në vitet që vijnë“. Kjo mund të rezultojë, edhe në planin afatgjatë, në një formë pak a shumë të butë të problemeve të frymëmarrjes. “Për shkak se mushkëritë janë një organ shumë elastik: për të funksionuar mirë duhet të zgjerohen dhe më pas të kompresohen. Problemi me fibrozën është se ajo tenton të zëvendësojë substancën që e bën mushkërinë sfungjer dhe elastik: elastina, e cila është përbërësi kryesor i matricës së mushkërive – shpjegon Zacchigna – prandaj fibroza përfshin një humbje të funksionit, dhe më pak kapacitet për të oksigjenuar mushkëritë. Kjo është arsyeja pse frymëmarrja mund të bëhet pak më e lodhshme: nëse një mushkëri është më pak elastike dhe shtrihet më pak, nga njëra anë nevojitet një sforco më e madhe për ta bërë atë të relaksuar, dhe nga ana tjetër, mund të ndodhin rënie të niveleve të oksigjenit në gjak“.
Lodhja dhe “mjegulla mendore”
Një nga simptomat afatgjata që përmenden më shumë nga pacientët që shërohen nga faza akute e Covid është një lloj mjegullimi mendor – me episode konfuzioni – i cili mund të shfaqet së bashku me lodhjen fizike. Në një sondazh kanadez të 3 930 anëtarëve të një shoqate të ish-pacientëve Covid, rreth 50% raportuan vështirësi në përqendrim. “Konfuzioni dhe lodhja janë në përputhje me atë që i ndodh trupit pas një infeksioni të rëndë, madje edhe ato që nuk kanë lidhje me Covid – shpjegon Zacchigna – sepse ato mund të jenë trashëgimi të sindromës citokinike, domethënë, çlirimi i tepërt i citokinave, armëve më të fuqishme të sistemit imunitar, të cilat shkaktojnë dëme anësore në trup”. Studime të tilla si ai i botuar së fundmi në ArXiv nga 50 studiues britanikë gjithashtu tregojnë se lodhja, së bashku me dispnenë, është një simptomë afatgjatë. “Ne zbuluam se tre muaj pas diagnozës Covid, 64% e pacientëve kishin simptoma të lodhjes dhe gulçim pas sforcimit – shpjegon Betty Raman, e cila është bashkautore e studimit – Përveç kësaj, një e treta e pacientëve kishin simptoma gastrointestinale dhe palpitacione”.
Depresioni
Edhe depresioni mund të jetë gjithashtu një trashëgimi afat-mesme e Covid. “Mbi një e treta e pacientëve që kemi ekzaminuar gjatë studimit tonë kishin forma pak a shumë të lehta të depresionit” – shpjegon Raman. “Kjo është e kuptueshme – vëren Angelo Carfì – ne po flasim për pacientë që u është dashur të durojnë një izolim të gjatë, ku marrëdhëniet e vetme njerëzore ishin ato që kishin me personelin e maskuar si astronautë për disa minuta në ditë. Kjo vetmi prishej vetëm nga thirrjet telefonike me anëtarët e familjes, të cilët përgjithësisht ishin edhe më të frikësuar se pacientët. Nga ana tjetër, televizioni tregonte rreshtin e kamionëve të arkivoleve në Bergamo. Është e qartë se të gjitha këto përvoja mund të përkeqësojnë perceptimin e pacientit dhe ta dëshpërojnë atë”.
Marrë me shkurtime nga La Stampa – Përgatiti: Gazmira Sokoli
