A ka nevojë që Bashkimi Evropian të riangazhohet publikisht për procesin e “zgjerimit”, apo do të mjaftonte që ai thjesht të shprehte mbështetjen e tij për “perspektivën evropiane” të Ballkanit Perëndimor? Kjo ishte pyetja me të cilën mund të luftonin shumë liderë të BE-së në prag të samitit BE-Ballkani Perëndimor më 6 tetor në Slloveni.
Në fund, pas mbledhjes së tyre në Brdo Kranju, një kështjellë e shekullit të 16-të e strehuar në fshatin slloven, liderët e BE-së publikuan një deklaratë në të cilën ata jo vetëm “riafirmuan perspektivën evropiane të Ballkanit Perëndimor”, por edhe atë të BE-së, “angazhimi për procesin e zgjerimit”.
Ky ishte një pikë e shënuar nga mikpritësi, Sllovenia, e cila prej kohësh po lobon për zgjerimin e bllokut prej 27 anëtarësh në ish-Jugosllavi. Shtetet e Ballkanit Perëndimor – Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Serbia, Mali i Zi, Republika e Maqedonisë së Veriut dhe Kosova – janë të gjitha të etur për të çuar lidhjet e tyre me BE-në në një nivel tjetër. Megjithatë, këto ditë, ideja e zgjerimit ngjall pak entuziazëm në Evropën e vjetër. Mbështetja e “perspektivës evropiane” të “partnerëve të Ballkanit Perëndimor”, megjithëse tingëllon e paqartë – ose më saktë, pikërisht sepse tingëllon e paqartë – është shumë më e lehtë për shumicën e liderëve të BE-së sesa shqiptimi i fjalës “zgjerim”.
Por fakti që Sllovenia e perceptoi deklaratën e Brdo-s si një fitore të madhe kundër skeptikëve ndaj zgjerimit, tregon se procesi i zgjerimit të BE-së është në krizë. Shtimi i një ose dy fjalëve në një komunikatë zyrtare perceptohet si një arritje domethënëse tregon se sa poshtë është vendosur shiriti.
Në të vërtetë, ka pak oreks brenda BE-së për të sjellë anëtarë të rinj. Presidenca sllovene e Këshillit të BE thuhet se donte të fuste një zotim se do të kishte të paktën një vend që do të anëtarësohej deri në vitin 2030. Ajo goditi një mur. “Unë nuk besoj vërtet në caktimin e datave, besoj në realizimin e premtimeve tona”, u tha gazetarëve pas samitit kancelarja gjermane Angela Merkel në largim. “Pasi të plotësohen kushtet, pranimi mund të ndodhë,” shtoi ajo. Pjesa e “bërjes së premtimeve” nuk tingëllon bindëse, për fat të keq. Për të gjitha qëllimet, BE e ka ndalur procesin.
Serbia, duke negociuar pranimin e saj që nga viti 2014, nuk ka hapur asnjë kapitull të ri që nga dhjetori 2019. Mali i Zi, kryesuesi, tani po zhvillon bisedime për të gjitha dosjet e BE-së, por as për këtë vend nuk ka fund. Pastaj, është Maqedonia e Veriut, e cila është bllokuar nga nisja e negociatave të anëtarësimit nga fqinji i saj Bullgaria për një mosmarrëveshje rreth historisë dhe gjuhës. Shqipëria, një tjetër shpresëdhënëse, është një dëm kolateral sepse është bashkuar me maqedonasit. Bosnja dhe Kosova janë edhe më prapa në radhë. Kosovarët janë të zhgënjyer që pavarësisht plotësimit të të gjitha kushteve teknike, atyre u mohohet ende udhëtimi pa viza në zonën Shengen, ndryshe nga ata që jetojnë në pjesën tjetër të Ballkanit Perëndimor, si dhe republikat post-sovjetike si Moldavia, Gjeorgjia dhe Ukraina. Evropa, me sa duket, po e mban rajonin në krahë, ndërkohë që vazhdon t’i përgjigjet herë pas here kërkesave për zgjerim.
Nuk është e vështirë të kuptosh pse BE-ja është bërë introverte. Rendi i ditës është konsolidimi i brendshëm, jo zgjerimi. Ndërsa shqetësohet për fatin e eurozonës, përpiqet të ecë përpara me Marrëveshjen e Gjelbër Evropiane dhe lufton me COVID-19, BE-ja ka shumë pak kohë dhe energji për çështje të tjera. Për më tepër, disa shtete anëtare me ndikim si Franca e shohin planin bujar të rimëkëmbjes të miratuar vitin e kaluar për të luftuar rënien ekonomike të shkaktuar nga pandemia, si një hap drejt rritjes së “autonomisë strategjike” dhe një shkalle më të lartë të “sovranitetit evropian”.
BE-ja, thotë argumenti, duhet të forcojë institucionet e saj dhe të thellojë integrimin midis anëtarëve të saj nëse dëshiron të lulëzojë në një botë gjithnjë e më konkurruese të dominuar nga Shtetet e Bashkuara dhe Kina. Shtimi i vendeve të reja në grup i ndërlikon plane të tilla.
Në sytë e kritikëve, rastet e Hungarisë dhe Polonisë, fëmijët e njëhershëm të posterit të zgjerimit që u kthyen në euroskeptikë, qëndron gjithashtu si një përrallë paralajmëruese. Shumë besojnë se BE-ja mund ta gjejë veten vulnerabël ndaj shumë ngatërrestarëve të ngjashëm me Orbanin me kredenciale të dyshimta demokratike nëse pranon Ballkanin Perëndimor në bllok.
Skeptikët ndaj zgjerimit llogaritin se Ballkani Perëndimor nuk ka ku të shkojë tjetër, dhe edhe nëse atyre iu mohohet anëtarësimi në bllok, ata nuk mund të përballojnë t’i kthejnë shpinën BE-së.
Në fund të fundit, BE-ja mbetet lojtari kryesor ekonomik në rajon, duke zënë rreth 73 përqind të investimeve të huaja dhe 70 përqind të tregtisë atje. Njerëzit e Ballkanit udhëtojnë, studiojnë dhe punojnë në BE. Për më tepër, pavarësisht nga zhurma që rrethon ndihmën e ofruar nga Rusia dhe Kina, është kryesisht BE-ja që paguan faturën për rimëkëmbjen e Ballkanit Perëndimor pas COVID-19. BE, së bashku me Bankën Evropiane të Investimeve, mobilizuan 3.3 miliardë euro (3.8 miliardë dollarë) për të mbështetur gjashtë vendet në rajon gjatë pandemisë.
Ashtu siç është rasti në BE, ka gjithashtu një oreks të konsiderueshëm për “autonomi strategjike” në Ballkanin Perëndimor. Në një konferencë në Shkup javën e kaluar, për shembull, dëgjova disa ministra të Ballkanit që brohoritnin për “nearshoring”, që po sjell zinxhirët e furnizimit të prodhimit në Evropë dhe larg nga Kina ose gjetkë në Azi.
Në përgjithësi, BE-ja dhe Ballkani Perëndimor kanë synime dhe aspirata të ngjashme dhe fatet e tyre duket se janë të lidhura së bashku në shumë fronte.
Kjo, megjithatë, nuk do të thotë se BE-ja po kërkon të gjitha goditjet në rajon. Shumë lojtarë të pushtetit vendas nuk hezitojnë të shmangin kërkesat e BE-së, duke treguar mungesën e progresit në ofertat e vendeve të tyre për anëtarësim. Disa prej tyre, si presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, nuk kanë asnjë shqetësim për të sulmuar BE-në për standardet e dyfishta dhe mosbesueshmërinë e saj, në mënyrë që të rrisin popullaritetin e tyre në vend.
Vuçiç dhe të ngjashmit e tij gjithashtu rastësisht arrijnë te rivalët e BE-së anembanë globit, si Rusia dhe Kina, për të siguruar investime, vaksina ose mbështetje diplomatike. Për më tepër, pjesërisht për shkak të hezitimit të dukshëm të BE-së për të ecur përpara me negociatat e anëtarësimit, organizatat e mediave pro-qeveritare në të gjithë Ballkanin Perëndimor rregullisht minimizojnë ose kritikojnë drejtpërdrejt përpjekjet e BE-së për mbështetjen e pandemisë në rajon, ndërsa lavdërojnë fuqitë joperëndimore për kontributin e tyre. E gjithë kjo rezulton në kthimin e opinionit publik kundër bllokut, citon Al Jazeera.
Edhe në vendet ku stoku i BE-së është tradicionalisht i lartë, si Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut, rezistenca e bllokut ndaj zgjerimit po e bën dëmin e saj. Edhe në këto vende, të qenit pro integrimit evropian nuk i ndihmon më politikanët të fitojnë zgjedhjet. Kryeministri i Shqipërisë Edi Rama dhe homologu i tij i Maqedonisë së Veriut, Zoran Zaev, e dinë shumë mirë këtë. Partia e Zaevit, LSDM, pësoi humbje në raundin e parë të zgjedhjeve lokale në Maqedoni të dielën e kaluar. Kjo është arsyeja pse Rama dhe Zaev bashkuan forcat me Vuçiçin e Serbisë për të krijuar nismën e tyre integruese, Open Balkan, për të energjizuar ekonomitë e vendeve të tyre pa ndihmën e BE-së.
Pavarësisht zhurmave pozitive të bëra në Brdo në fillim të këtij muaji, ngurrimi aktual i BE-së për t’u zgjeruar në ish-Jugosllavi mund të përfundojë duke u transformuar në një qëndrim të përhershëm. Në të vërtetë, BE-ja duket e kënaqur me status quo-në dhe liderët ballkanikë duket se tashmë janë përshtatur me situatën. Rreziqet – edhe pse jo të papërfillshme siç tregojnë shpërthimet sporadike në veriun e Kosovës të populluar nga serbët – duket se janë të menaxhueshme. Nëse më keq vjen më keq dhe shpërthen dhuna e rëndësishme në rajon, gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor mund t’i bëjnë thirrje NATO-s dhe SHBA-së për ndihmë.
Por kjo nuk do të thotë se fundi i ëndrrës evropiane të rajonit do të jetë pa asnjë humbje. Në vitin 2003, kur BE-ja premtoi anëtarësimin për Ballkanin Perëndimor për herë të parë në samitin e Selanikut, shumë në rajon besonin se evropianizimi do të jepte qeverisje të mirë, institucione të përgjegjshme, rritje të fuqishme dhe do t’i jepte fund konflikteve të nxitura nga nacionalizmi. Mjerisht, në pothuajse 20 vjet që nga ajo kohë, rajoni nuk i është afruar më shumë arritjes së këtyre synimeve.
Deklarata e këtij muaji Brdo foli gjithashtu për “parësinë e demokracisë, të drejtat dhe vlerat themelore dhe shtetin e së drejtës”. Por meqë shumica e vendeve anëtare të BE-së po ndryshojnë nga zgjerimi çdo ditë e më shumë dhe liderët ballkanikë kanë filluar në mënyrë aktive të kërkojnë rrugë alternative për vendet e tyre, nuk ka gjasa që Evropa të luajë një rol të rëndësishëm në afrimin e rajonit drejt arritjes së këtyre qëllimeve të rëndësishme.
Dimitar Bechev
Pikëpamjet e shprehura në këtë artikull janë të vetë autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht qëndrimin editorial të Al Jazeera.
