Nga Vesko Garçeviç
E mbani mend ngazëllimin e shumë politikanëve serbë kur mësuan se Donald Trump kishte fituar zgjedhjet presidenciale në SHBA? Shumë shpesh, politikanët e Ballkanit veprojnë bazuar në supozime dhe parashikime të gabuara. «Rasti Trump» është një shembull i dukshëm. I përkrahur nga propaganda ruse që e quajti presidentin e ri amerikan «Trump Our» – #TrumpNaš», ai ishte i preferuar edhe midis shumë serbëve. Mediat serbe e portretizuan atë si një shpëtimtar të «Kosovës serbe», njeriu që, bashkë me rusët, do të rikthente Kosovën përsëri në Serbi dhe do të ndreqte «padrejtësinë e kryer nga Perëndimi në vitin 1999».
Në një cep të Europës ku historia nuk mbaron kurrë dhe ku Beteja e Kosovës dhe Lufta e Dytë Botërore janë të papërfunduara, shumë panë veten e tyre te presidenti i ri amerikan. «Muzika ruse» e Trumpit ka përsëritur ndjenjat nacionaliste të serbëve në të gjithë Ballkanin. Narrativa e tij e qendrës amerikane kundër demokracisë liberale, globalizimit dhe korrektësisë politike rezononte mirë me retorikën e ashpër në Ballkan kundër Perëndimit dekadent dhe politikës së tij perandorake të mishëruar në procesin e globalizimit. Megjithatë, ata harrojnë ose nuk e kuptojnë se pamja globale ka ndryshuar dukshëm, duke e vendosur Kinën në krye të procesit të globalizimit. Kina, jo SHBA-ja, është aktualisht nxitësja më e zjarrtë e tregtisë globale pa proteksionizëm dhe tarifa kombëtare.
Nacionalistët serbë nuk morën fitimin që prisnin nga administrata e re amerikane. SHBA-ja s’e ktheu Kosovën nën Serbi; sanksionet kundër Rusisë janë ende në fuqi dhe me ndryshimet e fundit të personelit në administratë, Trump duket të jetë i vetmi mbështetës i Moskës brenda ekipit të tij të sigurisë kombëtare dhe të politikës së jashtme. Por mungesa e angazhimit të SHBA-së në rajon nuk është zhgënjyese vetëm për ata që ëndërrojnë një «korrigjim natyral» ndaj asaj që ata e shohin si pabarazi të përkohshme, të cilët ëndërrojnë për ndryshime në «kufij të padrejtë» ose në një shkëmbim tjetër të popullsisë. As nuk ka kënaqur ata që donin të shihnin një qëndrim të fortë të SHBA-së në sinergji me BE-në.
Roli i BE-së në rajon nuk është i përsosur. Entuziazmi i nxitur nga strategjia e re e BE-së për Ballkanin Perëndimor, i publikuar në shkurt të këtij viti, nuk zgjati shumë, i mbytur nga ata që supozohej ta mbanin atë gjallë – vendet anëtare të BE-së. Mesazhet e fundit se zgjerimi i BE-së mund të ndalet ose të ngadalësohet, nëse vijnë nga Parisi apo edhe nga Berlini, duhet të merren me seriozitetin e duhur. Vonesat e mëtejshme ose një ndërprerje e mundshme e integrimit në BE do të kishte pasoja shumë të mëdha dhe shumë negative për sigurinë dhe stabilitetin në rajon dhe në Europë si një e tërë.
Kundër këtij sfondi, shumë në rajon presin që SHBA të jetë e shkathët. Pothuajse që nga përfundimi i sundimit të Sllobodan Millosheviqit, SHBA-të kanë qenë të përqendruara në përparësi të tjera të politikës së jashtme që ajo i konsideron më të rëndësishme. Bota është po aq e stuhishme sa kurrë. Së pari, është lufta kundër terrorizmit dhe Afganistanit që largon vëmendjen e fuqive globale; pastaj atëherë është Pranvera Arabe ose qendra strategjike për Azinë, kriza në Ukrainë ose një vorbull e vazhdueshme që zgjat prej kohës në Lindjen e Mesme. Për të mbetur në radarin e politikës së jashtme amerikane dhe për të mbajtur marrëdhënie në nivel pune, vendet e rajonit u desh t’i bashkoheshin Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të saj në pjesëmarrjen në nisma globale si ISAF (Forca e Ndihmës Ndërkombëtare të Sigurisë në Afganistan e udhëhequr nga NATO) Nisma Globale për të Mposhtur ISIS.
Roli i SHBA-së në rajon ishte më shumë se mbështetës ndaj procesit të reformave demokratike të drejtuara nga BE-ja. Duket se qasja aktuale amerikane – një angazhim sporadik rast për rast në çështjet globale – vështirë se mund të rezultojë në një ndryshim (të dëshiruar) në politikën amerikane në Ballkan. Vetëm disa zyrtarë merren me Ballkanin në Washington. Është bërë praktikë tashmë që Zëvendës Ndihmës Sekretari përfaqëson nivelin më të lartë që politikanët e Ballkanit mund të kenë qasje në Departamentin e Shtetit. Vizitat e shpeshta në rajonin tonë të Ish-zëvendës Ndihmës Sekretarit për Çështjet europiane dhe Euroaziatike dhe atij aktual e konfirmojnë atë. Ndihmës Sekretarë e Shtetit rrallë vijnë në Ballkan. Nëse ata bëjnë këtë, vizitat e tyre duhet të vendosen në kontekstin më të gjerë gjeopolitik, siç ishte rasti me Malin e Zi në fazën përfundimtare të anëtarësimit në NATO.
Pa dyshim, udhëtimi i zëvendëspresidentit Mike Pence në Mal të Zi vitin e kaluar ishte në kohën e duhur dhe shumë i rëndësishëm. Vizita nënvizoi mbështetjen e SHBA-së për procesin e vazhdueshëm të integrimit euroatlantik të rajonit dhe theksoi shqetësimet lidhur me ndikimin në rritje të Rusisë në Ballkan. Por pavarësisht rëndësisë së saj simbolike, udhëtimi i Pence në Europë kishte më shumë të bënte me marrëdhëniet SHBA-NATO dhe mbështetjen për anëtarët baltik të Aleancës sesa me vetë Ballkanin. Këto vizita dhe mesazhet inkurajuese janë të rëndësishme, por nuk janë mjaftueshëm. Ato duhet të pasohen nga një angazhim i fuqishëm dhe i vendosur me aktorët politikë që promovojnë integrimin e plotë në BE-së dhe strukturat euroatlantike.
Liderët revanshistë lokalë e dinë mirë se kush e mban tani kartën e Trumpit në rajon. Sa më shumë kohë të kalojë, aq më shumë ata i drejtohen Lindjes ose si së fundmi Lindjes së Largët. Duke pasur parasysh se lojtarët perëndimorë nuk ngurrojnë të ndërmarrin një qasje më energjike, ata besojnë se boshllëku i lënë nga Perëndimi do të mbushet nga klientët e tyre politikë nga Lindja – Rusia, Turqia apo edhe Kina. Ndërkohë që forcat e dobëta demokratike po përpiqen të ndjekin një agjendë tepër kërkuese dhe një perspektivë të pasigurt të BE-së, ata që promovojnë ideologjinë e viteve ’90 janë në rrugën e duhur.
Rritja e konservatorizmit në Perëndim dhe paqartësia e qëndrueshme politike në rajon i bëjnë ata të ndihen komod dhe të fuqizuar për të luajtur përsëri fort me kartën nacionaliste. Për shumë njerëz, Akti i Autorizimit të Mbrojtjes Kombëtare të SHBA-së (NDAA) për vitin 2019 garanton një shpresë për një angazhim më të fuqishëm nga Shtetet e Bashkuara në këtë pjesë të Europës. NDAA – buxheti për aktivitetet ushtarake i Departamentit Amerikan të Mbrojtjes, që ende duhet të miratohet nga Senati dhe të nënshkruhet nga Trump – rekomandon rritje angazhimi dhe bashkëpunimi ushtarak me Ballkanin Perëndimor dhe thekson nevojën për një qasje proaktive të SHBA-së në këtë pjesë të Europës. Rekomandimi është rezultat i vlerësimit të NDAA-së për ndikimin malinj të Rusisë në rajon.
Është shumë herët për të nxjerrë ndonjë përfundim nëse kjo do të çojë në një përfshirje më intensive amerikane në skajin tonë të Europës, por nevoja për një angazhim më të fuqishëm pranohet. Edhe pse siguria dhe stabiliteti europian duhet të jenë përgjegjësia kryesore e BE-së, shembulli i Jugosllavisë na mëson se vetëm sinergjia midis BE-së dhe SHBA-së mund të rishikojë trendet negative në rajon.
