Policia ndërhyri dhe burrat u shpërndanë, por incidenti hodhi dritë të re mbi një luftë të gjatë për pushtet midis boshnjakëve myslimanë në vend dhe dëmin që po i bën trashëgimisë së tyre kulturore dhe fetare.
Në diskutim ajo ditë dhjetori ishte kontrolli mbi atë se kush ndërton në emër të Islamit në rajonin kryesisht mysliman të Sanxhakut që shtrihet në pjesë të Serbisë dhe Malit të Zi fqinj.
Komuniteti Islamik i Serbisë tha se njerëzit e armatosur iu përgjigjën të fortit lokal Muamer Zukorlic, nënkryetarit të parlamentit serb dhe ish-kreut të një autoriteti rival islamik, Komunitetit Islamik në Serbi.
Të dy Komunitetet me emra të ngjashëm janë në mosmarrëveshje për vite me radhë, duke garuar për kontrollin e pronës, fondeve dhe patronazhit politik.
Zukorlic, i cili ende ushtron kontroll të konsiderueshëm mbi Komunitetin Islamik në Serbi, mohoi të kishte lidhje me bllokimin e rrugës, por vëzhguesit e luftës për pushtet në Sanxhak nuk janë të bindur.
Ata thonë se episodi përmbante të gjitha shenjat dalluese të qasjes së tij të ashpër dhe të menduar keq për ndërtimin, restaurimin dhe – në mënyrë të diskutueshme – prishjen e vendeve fetare islamike në rajonin e Sanxhakut që ekspertët paralajmërojnë se kërcënon të fshijë shekuj të trashëgimisë islamike që shtrihet deri në periudhën osmane të gadishullit Ballkanik.
Tashmë një pjesë e vogël e xhamive të shekullit të 16-të dhe 17-të në Novi Pazar, të dashura nga banorët, janë rrafshuar ose janë nënshtruar një pune të dobët rinovimi nën kujdesin e Komunitetit Islamik në Serbi, me pak ose aspak lidhje me parimet e mbrojtjes së kulturës dhe trashëgimisë fetare. Vëzhguesit thonë se dëmi ka qenë i madh.
“Ishte mjaft keq kur xhamitë tona u dogjën dhe u shkatërruan kur Novi Pazar u pushtua gjatë luftërave të ndryshme,” tha Tarik Bruncevic, arkitekt i specializuar në monumentet islamike.
“Tani, megjithatë, ne kemi një situatë krejtësisht të ndryshme në të cilën po shkatërrojmë simbole të çmuara të identitetit tonë kulturor për shkak të injorancës dhe ideologjisë.”
Themeluar nga gjenerali osman i shekullit të 15-të Isa Beg Ishakovic, Novi Pazar [‘Pazari i Ri’] u shndërrua në një qendër të rëndësishme të tregtisë, kulturës dhe zgjerimit ushtarak osman dhe selia e rajonit të Sanxhakut. Si pjesë e Jugosllavisë, qyteti me rreth 100,000 njerëz ishte një qendër e lulëzuar e tekstilit, por ekonomia e tij u shemb me shkatërrimin e federatës socialiste. Rajoni që nga ajo kohë është neglizhuar rëndë nga qeveritë e njëpasnjëshme serbe që kanë treguar pak interes në ruajtjen e trashëgimisë së tij Islame.
Në vitin 2018, si pjesë e një projekti ‘rinovimi’, një buldozer çau nëpër xhaminë Arap në qendër të Novi Pazar, e ndërtuar në 1528. Ndërtesa, një monument i mbrojtur, u shndërrua në rrënoja dhe u ndërtua një xhami e re, me tulla dhe çimento në vendin e vet. Në 2002, Xhamia Kurd-Celebi, që daton nga viti 1604, gjithashtu u ndryshua rrënjësisht dhe tani nuk ka asnjë ngjashmëri me origjinalin.
Xhami të tjera historike ose pjesërisht ose plotësisht të rrafshuara dhe të rindërtuara që nga shkatërrimi i Jugosllavisë përfshijnë Xhaminë Hadzi Hurem Bor [1561], Xhaminë Gazi Sinan Beg [1528], Xhaminë Hajrudin Bajramli [1528] dhe Xhaminë Iskender Celebi [1516].
“Vetëm Xhamia Altun Alem dhe Xhamia Lejlek, të dyja të ndërtuara në 1516, kanë ruajtur pjesën e jashtme të tyre autentike,” tha Bruncevic. “Por pasuritë e brendshme janë humbur plotësisht mes rinovimeve të kohëve të fundit joprofesionale.”
Si organi më i lartë përfaqësues i myslimanëve në ish-republikat Jugosllave të Bosnjës, Serbisë, Kroacisë dhe Sllovenisë, Komuniteti Islamik i Bosnjës pretendon juridiksionin mbi ruajtjen e trashëgimisë Islame në Serbi.
Mirsad Kalajdzic, kreu i departamentit të planifikimit strategjik të Komunitetit Islamik të Bosnjës, tha se kur bëhet një kërkesë për ndërtimin e një xhamie të re ose rinovimin e një xhamie të vjetër, zyra e tij këshillohet me banorët lokalë, hoxhallarët, arkitektët dhe historianët para se të fillojë puna. Por asnjë aplikim i tillë nuk arrin nga Novi Pazar.
“Ne hartuam rregullore të reja për të ndaluar projektet e rinovuara joprofesionale të këshilluara keq,” i tha Kalajdzic BIRN, por me pak efekt në rajonin e Sanxhakut. “Komuniteti Islamik në Serbi bën gjithçka më vete, pa u konsultuar me ne,” tha ai, pavarësisht nga fakti se zyrtarisht është në varësi të Komunitetit Islamik të Bosnjës.
“Ata gjithmonë thonë se rinovimet do të respektojnë historinë dhe traditën e boshnjakëve, por ne e shohim rezultatin.”
Një pjesë e arsyes vjen tek politika. Shembja e Jugosllavisë minoi rëndë autoritetin e Komunitetit Islamik të Bosnjës midis muslimanëve në Serbi, ku qeveria në Beograd nuk njeh juridiksionin e saj.
Kjo çoi në një ndarje midis myslimanëve në Serbi në 2007, me Komunitetin Islamik të Serbisë që mbronte pavarësinë më të madhe nga Sarajeva dhe Komuniteti Islamik i Zukorlic në Serbi ende besnike ndaj Bosnjës.
“Kjo ndarje na bëri shumë më të dobët në Sanxhak,” tha Kalajdzic. “Myslimanët janë të ndarë dhe shpesh ka probleme në lutjet, emërimin e hoxhallarëve, kontrollimin e xhamive dhe madje edhe në shërbimet e varrimit. Natyrisht, kjo gjithashtu ndikon në mbrojtjen e trashëgimisë myslimane boshnjake. ” /Birn/
