Lufta politike për energjinë në Mesdheun Lindor mund të shihet si një lojë shahu e kthyer përmbys – ndërsa zhvillohet beteja, numri i gurëve në fushë vetëm rritet.
Guri i fundit u shfaq me krizën e qeverisë këtë muaj në Itali, me pasoja të drejtpërdrejta për projektin e tubacionit ‘East Med’, me vlerë 6,2 miliardë euro.
Projekti ka qenë prej kohësh një burim fërkimi midis grupeve të mjedisore dhe qeverisë italiane, si dhe brenda aleancës qeverisëse; ndërkohë ngërçi politik do ta frenojë më tej përparimin në tubacion.
Problemet politike të Romës, megjithatë, nuk janë faktori i vetëm lehtësues në historinë e ndërlikuar të ndërtimit të gazsjellësit ‘East Med’ dhe përpjekjeve të Evropës për të zvogëluar varësinë e saj energjetike nga Rusia.
Plani i gazsjellësit është që të sjellë furnizime me energji nga Egjipti, Izraeli dhe Qipro në Greqi dhe prej andej në Itali dhe më tej nëpër Evropë.
“Ka një aleancë politike e ndërtuar rreth tubacionit, dhe ky është avantazhi i tij,” tha korrespodenti diplomatik Grek, Nikolas Zirganos.
Aleanca, megjithatë, përjashton Turqinë, lojtarin tjetër të madh në rajon, e cila është tërbuar nga lënia jashtë marrëveshjes gjeopolitike rajonale të energjisë në Mesdheun Lindor.
Zhvillimet rreth tubacionit ‘East Med’ po bëhen gjithnjë e më të përfshira në polemikat rreth shfrytëzimit të mundshëm të burimeve qipriote të gazit.
Shpime ‘të paligjshme’ turke
Qiproja është vënë në lëvizje për të licencuar të drejtat e shfrytëzimit të gazit për konsorciumet e korporatave përgjatë zonës së saj ekskluzive ekonomike.
Duke injoruar paralajmërimet nga Presidenti turk Rexhep Tayip Erdogan, autoritetet Qipriote Greke kanë nënshkruar marrëveshje eksplorimi me një numër ndërmarrjesh ndërkombëtare, përfshirë Eni, Totali i Francës dhe Exxon Mobile nga SHBA.
Ishulli i Qipros është i ndarë midis shumicës së tij greke në jug dhe turqve minoritarë në veri – në një rajon i shkëputur me luftë dhe i njohur vetëm nga Ankaraja. Qiproja Veriore ngre pikëpyetje mbi të drejtat e Qipros Greke për të përdorur burimet energjetike të ishullit.
Turqia e ka rritur presionin që nga fillimi i vitit 2018, duke porositur marinën e saj për të parandaluar kompaninë italiane Eni të shpuar dhe duke dërguar në anijet e veta eksploruese në rajon, edhe së fundmi gjatë këtij muaji. Ankaraja ka njoftuar dërgimin e më shumë aseteve në Mesdheun juglindor për të kryer hulumtime energjetike, në zona që duket se do të tërheqin Greqinë më tej në mosmarrëveshje.
Udhëheqësi qipriot turq, Mustafa Akinci ka propozuar një mekanizëm koordinimi për trajtimin e burimeve energjetike të ishullit, duke lënë të kuptohet se qëllimi i forcimit të tensioneve është të sigurojë një formë arbitrazhi në menaxhimin e energjisë.
Turqia do të vazhdojë shpimin “nëse qipriotët grekë nuk bëhen gati të bashkëpunojnë, përfshirë një mekanizëm të përbashkët vendimmarrës me qipriotët turq,” shkroi Ministri i Jashtëm Turk, Mevlut Cavusoglu muajin e kaluar në një artikull të botuar në faqen e internetit të Ministrisë së Jashtme.
Presidenti Qipros Nicos Anastasiades, megjithatë, e hodhi poshtë ofertën, duke thënë se shumica që qipriotët grekë mund të ofronin ishte një pjesë nga fitimet.
Aggelos Syrigos, një profesor i marrëdhënieve të jashtme dhe deputet i sapozgjedhur i partisë qeverisëse konservatore Demokracia e Re, tha se strategjia e Turqisë kishte tre shtylla – “Të prishin planet qipriote Greke, të arrinin bashkëpunimin dhe të sigurojnë që i gjithë gazi nga rajoni të kalojë nëpërmjet Turqisë.”
“Turqia ka investuar mbi një miliardë euro në përmirësimin e pajisjeve të kërkimit të energjisë,” tha ai.
“Do të ishte naive të nënvlerësohej angazhimi i saj për këtë çështje,” tha Sirigos.
Turqia ka nevojë për gazin e ‘East Med’
Bashkimi Evropian i ka quajtur shpimet turke në detin Mesdhe “të paligjshme”.
Muajin e kaluar, ministrat e jashtëm të BE njoftuan se Brukseli do të zvogëlojë ndihmën ekonomike për vendet kandidate për Turqinë për vitin 2020 me 145.8 milion euro, do të pezullojë negociatat për një marrëveshje aviacioni dhe do të ndalojë bisedimet bilaterale të nivelit të lartë me Ankaranë.
Ata gjithashtu i kërkuan Bankës Evropiane të Investimeve, institucionit jo-fitimprurës të BE-së, të rishikojë aktivitetet e saj në Turqi, të cilat arritën vlerën 358.8 milion euro vitin e kaluar.
Shtetet e Bashkuara, një mbështetës kryesor i tubacionit ‘East Med’, e cila gjithashtu e shikon projektin si një mundësi për të zvogëluar varësinë e Evropës nga eksportet ruse të gazit, shprehën gjithashtu shqetësimin e tyre në rritje.
Një zëdhënës i ambasadës amerikane në Athinë tha që Uashingtoni ishte i qartë në thirrjen ndaj aleatit të NATO-s, Turqisë “të përmbahet nga veprimet provokuese”.
“Në të njëjtën kohë, ne kemi e kemi bërë të qartë se shpresojmë që energjia të jetë një burim mundësish dhe një faktor stabilizues në rajon dhe se Turqia do të mbetet e ankoruar në institucionet perëndimore, një pikë me të cilën ne jemi në marrëveshje të plotë me Greqinë dhe konsultohuni shpesh në nivelet më të larta. ”
Ankaraja argumenton se ka paralajmëruar për vite me radhë kundër çdo hapi të njëanshëm pa marrëveshje me qipriotët turq.
Një numër analistësh argumentojnë se madhësia e burimeve të zbuluara deri tani mund të mos e justifikojë masën e përshkallëzimit. Disa u kanë bërë thirrje qipriotëve grekë ta lidhin çështjen me negociatat e ngrira për ribashkimin e ishullit.
Kostantinos Nikolaou, një gjeolog grek qipriot i naftës dhe ekonomist i energjisë, tha se ishte shumë herët për të nxjerrë përfundime në lidhje me vlerën e burimeve në fjalë.
Ai e quajti politikën turke një përpjekje për të “vjedhur burime”, të motivuar nga varësia energjetike e vendit.
“Turqia ka nevojë për 52 miliardë metra kub gaz natyror në vit dhe merr nga 55 për qind deri në 60 për qind të tij nga Rusia dhe 18 për qind deri në 20 për qind nga Irani. Ajo ka një varësi masive energjetike dhe asnjë shpresë për ta menaxhuar atë, nëse nuk arrin të marrë qasje në gazin e Mesdheut Lindor”.
